Του Δρ. Στέλιου Πλατή*
Δεδομένων των συνθηκών που επικρατούν στην κυπριακή οικονομία σήμερα σε συνδυασμό με τα αυξημένα κοινωνικά προβλήματα, είναι θεωρώ απαραίτητο να τεθεί προτεραιότητα στις αναπτυξιακές πρωτοβουλίες και στρατηγικές που είναι συμβατές με στόχους κοινωνικής συνοχής και προστασίας.
Προς αυτή την κατεύθυνση, πιστεύω ακράδαντα ότι η Πολιτεία οφείλει να θέσει ως πρωταρχικό πολιτικό στόχο την πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση των κοινωνικών επιπτώσεων ενός εγχώριου τραπεζικού συστήματος που έχει ουσιαστικά καταστεί εν πολλοίς ανενεργές και αδυνατεί να εκπληρώσει τον σκοπό του ως χρηματοοικονομικός καταλύτης οικονομικής ανάπτυξης. Την ίδια στιγμή, αυτός ο στόχος να υλοποιηθεί μακριά από κομματικές και πολιτικές σκοπιμότητες.
Σε αυτή τη βάση, παραθέτω πιο κάτω σειρά αναπτυξιακών και δημοσιονομικών λύσεων οι οποίες πιστεύω κατανέμουν το κόστος της οικονομικής κρίσης δικαιότερα και δημιουργούν συνθήκες κοινωνικής δικαιοσύνης και αλληλεγγύης κατά την προσπάθεια επανεκκίνησης της οικονομίας. Μέσα δε από αυτές τις λύσεις καταπολεμούνται σε μεγάλο βαθμό και οι υφεσιακές επιπτώσεις, όπως η καλπάζουσα ανεργία και οι συνθήκες ανέχειας:
1) Τη θεσμοθέτηση μιας μικρής υπερκομματικής επιτελικής ομάδας προγραμματισμού της οικονομίας με σκοπό την ορθή επανεκκίνησή της και το στρατηγικό προσανατολισμό της με γνώμονα πάντοτε την κοινωνική δικαιοσύνη και αλληλεγγύη. Αυτό αφορά τόσο στις συνθήκες και τομείς ανάπτυξης όσο και στην καταπολέμηση της φτώχειας και της ανεργίας αλλά πάντοτε στη βάση του δίκαιου επιμερισμού του κόστους αναπροσαρμογής της οικονομίας ανάλογα με τις δυνατότητες ενός εκάστου.
2) Ο Συνεργατισμός να μετατραπεί σε «Κοινωνική και Αναπτυξιακή Τράπεζα» και μέσα από αυτή να δημιουργηθούν συνθήκες μείωσης των επιτοκίων δανεισμού προς τις επιχειρήσεις και νοικοκυριά ή/και την αναδιάρθρωση ή/και απομείωση («κούρεμα») συγκεκριμένου τύπου δανείων με σκοπό τη δημιουργία συνθηκών αναμόχλευσης της ανάπτυξης αλλά και κοινωνικής προστασίας. Επίσης, μέσα από τη λειτουργία της Κοινωνικής και Αναπτυξιακής Τράπεζας θα μπορούσε να λειτουργήσει αποτελεσματικά και το Ταμείο Αλληλεγγύης και Ανάπτυξης, δίχως να προσκρούει η όλη διαδικασία σε ευρωπαϊκούς θεσμικούς περιορισμούς.
3) Να εκπονηθεί και να τεθεί σε λειτουργία ένας ευρύτερος προγραμματισμός στην επερχόμενη διαδικασία εκποίησης ακινήτων ούτως ώστε να αποφευχθούν συνθήκες κατάρρευσης της αγοράς ακινήτων. Επίσης είναι εξίσου σημαντικό να ληφθούν ειδικές πρόνοιες (παράταση ή αναστολή εκποίησης) όσον αφορά σε οικιστικά ακίνητα που θα πληρούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις (π.χ. πρώτη κατοικία υπό προϋποθέσεις, ύπαρξη εξαρτώμενων, άλλες ειδικές συνθήκες νοικοκυριού, λόγοι/τρόποι δανεισμού κλπ).
4) Διάσπαση της Τράπεζας Κύπρου και δημιουργία Εταιρείας/Τράπεζας Διαχείρισης Ακινήτων που αφορά σε (μη-)εξυπηρετούμενα δάνεια στη σημερινή Τράπεζα Κύπρου, όπου ο σχετικός ELA να αφορά στον μεγαλύτερο βαθμό δυνατό την Εταιρεία/Τράπεζα Διαχείρισης Ακινήτων και όχι στην Τράπεζα που θα προκύψει.
5) Απρόσκοπτη λειτουργία όλων των θυγατρικών και παραρτημάτων ξένων τραπεζών και όσων άλλων τραπεζικών ιδρυμάτων το επιθυμούν, αφού αποδεδειγμένα διατηρούν επαρκή ρευστότητα (π.χ. από τις μητρικές τους τράπεζες) με σκοπό την παροχή της απαραίτητης ρευστότητας στην αγορά. Επ’ ουδενί, όμως, να επιτραπεί χρήση έκτακτης ρευστότητας (π.χ. ELA) για το όποιο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα σε όλη αυτή τη διαδικασία. Δηλαδή, να ανοίξουν μόνο όσα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μπορούν να αντέξουν την όποια αρχική φυγή κεφαλαίων.
6) Άμεση εφαρμογή του τεκμηρίου διαβίωσης και διαδικασιών αυτό-αξιολόγησης (self-assessment) στη φορολογική διαδικασία ή/και σε σχετικές έρευνες, με σημαντικά κίνητρα και αντικίνητρα αναλόγως και δειγματοληπτικούς ελέγχους σε μεγάλη κλίμακα. Ακολούθως συσχέτισή τους με τις υποβληθείσες φορολογικές δηλώσεις ή/και καταστάσεις κεφαλαίου και εισοδημάτων, με σκοπό να παταχθεί η φοροδιαφυγή και να περιοριστούν καταστάσεις επίδειξης πλουτισμού, με έντονες κοινωνικές επιπτώσεις ιδιαίτερα σε αυτή τη χρονική συγκυρία.
7) Εξεύρεση τρόπου ουσιαστικής συνεισφοράς των κεφαλαίων κυπρίων πολιτών αλλά και εταιρειών με κύπριους τελικούς δικαιούχους που βρίσκονται στο εξωτερικό και εκτός του εγχώριου τραπεζικού συστήματος. Ιδιαίτερα προς την κατεύθυνση μιας έκτακτης συνεισφοράς (στο βαθμό που αυτό είναι δυνατό) ή/και ως μέρος μιας ενδελεχούς φορολογικής έρευνας (σε συνάρτηση και με την προηγούμενη σχετική εισήγηση). Την ίδια στιγμή, επιβάλλεται να τεθούν οι κατάλληλες ασφαλιστικές δικλίδες, προτού όσοι έχουν φυγαδεύσει χρήματα στο εξωτερικό επιχειρήσουν να κερδοσκοπήσουν στην κυπριακή αγορά ακινήτων εις βάρος της κοινωνίας. Επίσης, αυτά τα έσοδα να ενισχύσουν το Ταμείο Αλληλεγγύης.
8) Επιβολή φόρου πολυτελείας και υπερπολυτελείας σε επαύλεις, μεγάλες οικιστικές μονάδες, αυτοκίνητα μεγάλου κυβισμού, γιότ και άλλα είδη πολυτελείας. Αυτά τα έσοδα μπορούν να ενισχύσουν τόσο τα δημόσια ταμεία όσο και το Ταμείο Αλληλεγγύης.
9) Εκ βάθρων αναδιάρθρωση του συστήματος καταβολής επιδομάτων σε αλλοδαπούς με βάση το νέο επίπεδο διαβίωσης στον τόπο. Αναδιάρθρωση / Ακύρωση (μέρους) επιδομάτων και διευκολύνσεων για όλους τους Κύπριους και Ευρωπαίους πολίτες αλλά και πολίτες τρίτων χωρών οι οποίοι δεν έχουν πρόσφατο/ επικαιροποιημένο φορολογικό φάκελο στη Δημοκρατία ή αλλού (αποδεχτές δικαιοδοσίες).
10) Περαιτέρω εξορθολογισμός όλων ανεξαιρέτως των δαπανών στο δημόσιο σε συνάρτηση με τους αντίστοιχους οικονομικούς όρους λειτουργίας σήμερα του ιδιωτικού τομέα, με σκοπό τη μεγαλύτερη σμίκρυνση του ελλείμματος προς την κατεύθυνση του πλήρους ισοσκελισμού του προϋπολογισμού από 2014. Αυτό δεν αναμένεται να έχει σημαντικές υφεσιακές επιπτώσεις δεδομένης της λειτουργίας της Κοινωνικής και Αναπτυξιακής Τράπεζας και του Ταμείου Αλληλεγγύης.
*Οικονομολόγος, Διδάκτορας Χρηματοοικονομικών του Πανεπιστημίου του Cambridge, Πρόεδρος του Association of Cyprus International Investment Firms (ACIIF), Διευθύνων Σύμβουλος του Συμβουλευτικό Οίκου, MAP S.Platis.