Του Νίκου Σολωμού*
16 Σεπτεμβρίου 1987: 27 χρόνια κλείνουν σήμερα, από την ημέρα που υπογράφτηκε το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, στο οποίο αντιπρόσωποι από 24 χώρες δεσμεύτηκαν για πρώτη φορά, να περιορίσουν εκείνες τις χημικές ουσίες που καταστρέφουν την στοιβάδα του όζοντος στην ατμόσφαιρα. Σήμερα, ο αριθμός των χωρών που υπόγραψαν αυτή τη συνθήκη ανέρχεται στις 198.
Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ ελέγχει στην ουσία την παραγωγή και τη χρήση των ουσιών που καταστρέφουν το όζον και θα πρέπει να αποτελεί παράδειγμα συνεργασίας μεταξύ των επιστημόνων, ακαδημαϊκών, κυβερνήσεων, μη κυβερνητικών οργανώσεων.
Το όζον αποτελεί ένα από τα συστατικά της γήινης ατμόσφαιρας και παρόλο που αντιπροσωπεύει ένα σχετικά μικρό ποσοστό των συστατικών της, αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για την ύπαρξη της ζωής πάνω στον πλανήτη. Για ποιο λόγο όμως συμβαίνει αυτό και γιατί δρα ευεργετικά στη διατήρηση της ζωής στη γη;
Το στρώμα του όζοντος αποτελεί τη φυσική ασπίδα της γης, γιατί προστατεύει από την ηλιακή ακτινοβολία απορροφώντας τις επικίνδυνες υπεριώδεις ακτινοβολίες. Αρχικά, απορροφά μεγάλο ποσοστό της υπεριώδους ακτινοβολίας που εκπέμπεται από τον ήλιο, η οποία είναι επικίνδυνη για τους οργανισμούς και έτσι την εμποδίζει να φθάσει στην επιφάνεια της γης. Λειτουργεί δηλαδή, σαν τεράστιο προστατευτικό φίλτρο για τη βιόσφαιρα.
Με αυτό τον τρόπο, προστατεύει τον άνθρωπο από τις βλαβερές συνέπειες της υπεριώδους ακτινοβολίας του ήλιου, αύξηση των περιστατικών καρκίνου του δέρματος και περισσότερες παθήσεις μελανώματος, πολλαπλασιασμό οφθαλμικών παθήσεων (π.χ. καταρράκτης και τυφλώσεις), εξασθένηση του ανοσοποιητικό συστήματος και εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών. Όταν το στρώμα του όζοντος αδυνατίζει και σιγά-σιγά καταστρέφεται, δημιουργείται στην ουσία ένα «κενό» στην ατμόσφαιρα, την λεγόμενη «τρύπα του όζοντος».
Το φαινόμενο της τρυπάς του όζοντος, θεωρείται ότι δημιουργήθηκε από την υπερβολική χρήση χλωροφθορανθράκων (CFCs) που χρησιμοποιούνταν κυρίως σε ψυκτικές συσκευές (ψυγεία, συστήματα κλιματισμού κλπ), ως προωθητικά στα σπρέι, ως διαλύτες, καθώς και για την παραγωγή πολλών αφρωδών συνθετικών προϊόντων από τους πυροσβεστήρες μέχρι τα μονωτικά υλικά των οικοδομών ή τις πλαστικές συσκευασίες. Στην όξυνση του φαινομένου βέβαια, σημαντικό ρόλο παίζουν επίσης, τα καυσαέρια (από την κυκλοφορία των οχημάτων), καθώς και οι εκπομπές αερίων από τα διάφορα εργοστάσια και βιομηχανίες.
Εκτός των επιπτώσεων που έχει στην ανθρώπινη υγεία το φαινόμενο αυτό, προκαλεί σημαντικά προβλήματα στα οικοσυστήματα. Προκαλεί μείωση στο πλαγκτόν των ωκεανών, αύξηση διάφορων βακτηρίων στη γεωργία με ταυτόχρονη μείωση της αυξητικής ικανότητας των φυτών και της απόδοσης των καλλιεργειών, αύξηση της θερμοκρασίας της γης και ταυτόχρονο λιώσιμο των πάγων και γενικά επιδείνωση των κλιματικών αλλαγών (ήπιοι και ξηροί χειμώνες, καύσωνες το καλοκαίρι, απρόβλεπτες καταιγίδες και άλλα). Η ανακάλυψη της σημαντικής δράσης που έχουν οι ουσίες αυτές (CFCs) στην καταστροφή του όζοντος, επέφερε τελικά την «ποινικοποίηση» τους, μέσω του πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ.
Τα τελευταία χρόνια έχουν διατεθεί πολλά δισεκατομμύρια δολάρια, μέσω των προγραμμάτων του ΟΗΕ σε περισσότερες από 100 αναπτυσσόμενες χώρες για να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους που απορρέουν από αυτό το πρωτόκολλο. Το αποτέλεσμα είναι εκπληκτικό, γιατί σύμφωνα όπως δείχνουν μελέτες που πραγματοποιούνται, η μείωση των επιβλαβών ουσιών μειώθηκε αρκετά και η στοιβάδα του όζοντος δείχνει να έχει σταθεροποιηθεί (σε ετήσια βάση).
Παρά τα επιτεύγματα αυτά, οι επιστήμονες από την πλευρά τους, εκτιμούν ότι η στοιβάδα του όζοντος δεν αναμένεται να αποκατασταθεί, πριν το έτος 2060 με 2075.
*Περιβαλλοντολόγος – Υποψήφιος Διδάκτωρ ΕΜΠ