Τι είναι o SARS-COV-2;
Τον Δεκέμβριο του 2019 εμφανίστηκε στην Wuhan στην Κίνα ένα νέο στέλεχος κορονοϊού (SARS-COV-2) προκαλώντας οξύ αναπνευστικό σύνδρομο στους ανθρώπους (COVID-19), το οποίο συσχετίζεται με ποικίλες κλινικές, νοητικές και ψυχολογικές επιπλοκές. Ως εκ τούτου η νόσος αποτελεί πρόκληση για τα συστήματα υγείας τόσο σε εθνικό όσο και παγκόσμιο επίπεδο. Καθώς η πανδημία του COVID-19 φάνηκε να απειλεί μαζικά την ανθρώπινη υγεία, έλαβαν χώρα περιορισμοί για την μείωση της διασποράς του ιού. Ο τρόπος ζωής άλλαξε σημαντικά καθώς κρίθηκε αναγκαίο να εφαρμοστούν μέτρα προστασίας όπως η κοινωνική αποστασιοποίηση και η απομόνωση στο σπίτι.Σχεδόν όλες οι χώρες έχουν πληγεί από τη διάδοση του SARS-COV-2, αν και υπάρχουν διαφορές στο βαθμό διάδοσης σε κάθε χώρα. Οι αιτίες για αυτό είναι ποικίλες και περιλαμβάνουν το γενετικό υπόβαθρο, τον τρόπο ζωής, το μεγαλύτερο μέσο όρο ηλικίας του πληθυσμού, συνοσηρότητες, την ατμοσφαιρική ρύπανση, τις συνήθειες καπνίσματος, την πυκνότητα του πληθυσμού και το σύστημα υγείας κάθε χώρας. Έχει επίσης φανεί ότι διαφορές στις διατροφικές συνήθειες επηρεάζουν τη διάδοση και τη σοβαρότητα της νόσου, καθώς αυτές φαίνεται να επηρεάζουν το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα.
Συμπτώματα
Ο SARS-COV-2 επηρεάζει τους ανθρώπους με διαφορετικούς τρόπους. Οι περισσότεροι ασθενείς εμφανίζουν ήπια νόσο και αναρρώνουν χωρίς να χρειαστούν νοσηλεία. Κατά μέσο όρο χρειάζονται 5-6 μέρες για να εμφανίσει κάποιος που έχει μολυνθεί τα συμπτώματα, αν και μερικές φορές τα συμπτώματα εμφανίζονται έπειτα από 14 ημέρες.Στα πιο συνήθη συμπτώματα περιλαμβάνονται:
- Πυρετός
- Ξηρός βήχας
- Κόπωση
Λιγότερο συνήθη είναι τα παρακάτω συμπτώματα:
- Σωματικοί πόνοι
- Ξηρός λαιμός
- Διάρροια
- Επιπεφυκίτιδα
- Πονοκέφαλος
- Απώλεια γεύσης ή όσφρησης
- Εξάνθημα στο δέρμα
Μερικοί ασθενείς είναι πιθανό να εμφανίσουν πιο σοβαρά συμπτώματα όπως:
- Δυσκολία στην αναπνοή
- Πόνος στο στήθος
- Απώλεια ομιλίας ή κίνησης
Από τι επηρεάζεται η σοβαρότητα της νόσου;
Αρκετοί είναι οι παράγοντες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κακή πρόγνωση της νόσου. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται:
- η παχυσαρκία και ειδικά η κεντρική παχυσαρκία,
- ο διαβήτης,
- οι καρδιομεταβολικές νόσοι
Επίσης, η σοβαρότητα της νόσου επηρεάζεται και από κοινά υποκείμενα παθοφυσιολογικά χαρακτηριστικά όπως:
- η χρόνια φλεγμονή,
- η δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος,
- το οξειδωτικό στρες,
- η αυξημένη παραγωγή κυτοκινών,
- η δυσλειτουργία του ενδοθηλίου
Παράλληλα η διατροφή φαίνεται να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην πρόγνωση της νόσου, καθώς οι κακές διατροφικές συνήθειες φαίνεται να αυξάνουν τον κίνδυνο τόσο για μόλυνση από τον SARS-COV-2 όσο και νόσο με σοβαρότερα συμπτώματα. Η υιοθέτηση ανθυγιεινής διατροφής έχει ως αποτέλεσμα αρνητικές επιπλοκές, καθώς συμβάλει στη δημιουργία φλεγμονής και οξειδωτικού στρες, τα οποία με τη σειρά τους πιθανόν να επηρεάζουν το ανοσοποιητικό σύστημα. Αντίθετα η υιοθέτηση υγιεινών διατροφικών συνηθειών είναι πολύ σημαντική κατά τη διάρκεια έξαρσης της πανδημίας, όπως άλλωστε υπογραμμίζεται και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
Παράλληλα έχει φανεί ότι η κατανάλωση συγκεκριμένων τροφίμων, όπως τρόφιμα που έχουν υποστεί ζύμωση, βελτιώνουν την κλινική εικόνα των ασθενών, ενώ άλλα, όπως προϊόντα πλούσια σε απλά σάκχαρα, έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην ανάρρωση των ασθενών. Επιπρόσθετα, μελέτες παρατήρησης έχουν αναδείξει ότι ελλείψεις σε μικροθρεπτικά συστατικά όπως το σελήνιο, η βιταμίνη C και η βιταμίνη D συσχετίζονται τόσο με αυξημένη πιθανότητα μόλυνσης από τον ιό αλλά και χειρότερη πρόγνωση. Αντίθετα, μερικές κλινικές δοκιμές έχουν δείξει ότι η συμπληρωματική χορήγηση των βιταμινών C και D έχει ως αποτέλεσμα λιγότερο σοβαρά συμπτώματα και καλύτερη επιβίωση.
Πιο συγκεκριμένα, τα θρεπτικά συστατικά που φαίνεται να επηρεάζουν τη σοβαρότητα νόσησης από SARS-COV-2 σύμφωνα με την πρόσφατη βιβλιογραφία είναι τα παρακάτω:
Βιταμίνη Α
Τα καροτενοειδή ρυθμίζουν το ανοσοποιητικό σύστημα, μειώνοντας τις ελεύθερες ρίζες και τα προφλεγμονώδη μόρια. Η βιταμίνη Α βοηθά στον σχηματισμό ενός υγιούς στρώματος βλέννας και ως εκ τούτου η έλλειψή της αυξάνει τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα από λοιμώξεις του αναπνευστικού.
Βιταμίνη C
Η βιταμίνη C δρα ως αντιοξειδωτικό και ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα. Μάλιστα φαίνεται ότι εμπλέκεται στη λειτουργία και την ακεραιότητα των κυττάρων του βλεννογόνου, τη φυσιολογική λειτουργία των Τ κυττάρων και έχει αντιμικροβιακές ιδιότητες. Η βιταμίνη C μειώνει τον κίνδυνο, την σοβαρότητα και τη διάρκεια διάφορων λοιμωδών ασθενειών, ενώ η μειωμένη της συγκέντρωση συνδέεται με πνευμονία. Αντίθετα η χορήγησή της πιθανόν να προλαμβάνει και να θεραπεύει νοσήματα του αναπνευστικού. Επίσης φαίνεται ότι η βιταμίνη C μειώνει τους δείκτες θρόμβωσης σε ασθενείς υψηλού κινδύνου με καρδιαγγειακή νόσο και διαβήτη, ενώ παράλληλα μειώνει το οξειδωτικό στρες. Για τον λόγο αυτό θεωρείται ότι έχει θετική επίδραση στην αντιμετώπιση του SARS-COV-2.
Βιταμίνη D
Η βιταμίνη D φαίνεται να έχει αντιμικροβιακή και αντιοξειδωτική επίδραση και να υποστηρίζει το ανοσοποιητικό σύστημα ενάντια σε λοιμώξεις του αναπνευστικού. Σε μια πρόσφατη ευρωπαϊκή μελέτη φάνηκε ότι υπάρχει αντίστροφη σχέση μεταξύ των επιπέδων βιταμίνης D και του αριθμού ασθενών με COVID-19, καθώς σε ασθενείς που βρέθηκαν θετικοί στον κορονοϊό ή που χρειάστηκε να νοσηλευτούν βρέθηκαν χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D. Για το λόγο αυτό τα επίπεδα της βιταμίνης D έχουν συνδεθεί με τη σοβαρότητα νόσησης από COVID-19.
Βιταμίνη Ε
Η βιταμίνη Ε λειτουργεί ως αντιοξειδωτικό και βοηθά τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, καθώς φαίνεται ότι προστατεύει τις μεμβράνες των κυττάρων του ανοσοποιητικού. Σε περιπτώσεις μόλυνσης από γρίπη, τα επίπεδα βιταμίνης Ε στους πνεύμονες μειώνονται, ενώ η συμπληρωματική της χορήγηση μειώνει τη σοβαρότητα και τη διάρκεια της νόσου. Πρόσφατα μάλιστα έχει χρησιμοποιηθεί ένας συνδυασμός βιταμινών Ε και C για την ανακούφιση των καρδιακών τραυματισμών σε σοβαρά ασθενείς με COVID-19.
Σελήνιο
Το σελήνιο φαίνεται να επιδρά στην πρόληψη της COVID-19, καθώς μπορεί να εμποδίσει τον ιό να εισέλθει μέσα στο κύτταρο. Επίσης έχει αντιοξειδωτική δράση και η έλλειψή του έχει συνδεθεί με αύξηση φλεγμονωδών μορίων. Τα επίπεδα σεληνίου σε νοσηλευόμενους ασθενείς με COVID-19 έχουν βρεθεί χαμηλά, γεγονός που αναδεικνύει τη σχέση του σεληνίου με το ανοσοποιητικό σύστημα. Αντίθετα τα υψηλά επίπεδα σεληνίου έχουν συνδεθεί με γρηγορότερη ανάρρωση από COVID-19.
Ω-3 λιπαρά οξέα
Τα Ω-3 λιπαρά οξέα φαίνεται να έχουν αντιφλεγμονώδη και αντιθρομβωτικά αποτελέσματα και ίσως να εμπλέκονται στην είσοδο του ιού στα κύτταρα και την αναπαραγωγή του.
Ψευδάργυρος
Ο ψευδάργυρος φαίνεται να συμβάλει στη διατήρηση της ακεραιότητας των κυττάρων του βλεννογόνου, ενώ έχει αντιμικροβιακές, αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Επίσης έχει φανεί ότι παρεμποδίζει τη δράση και την αναπαραγωγή του ιού. Η έλλειψη ψευδαργύρου δύναται να αυξήσει τις πιθανότητες για νόσηση από διάφορες λοιμώξεις, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που επηρεάζουν το αναπνευστικό σύστημα.
Τι εννοούμε με τον όρο Μεσογειακή Διατροφή;
Η Μεσογειακή Διατροφή είναι ένα διατροφικό πρότυπο πλούσιο σε φυτικά τρόφιμα όπως:
- Φρούτα
- Λαχανικά
- Δημητριακά
- Όσπρια
- Ξηρούς καρπούς
- Ελιές και ελαιόλαδο
Το ελαιόλαδο αποτελεί την κύρια πηγή λιπαρών οξέων στη Μεσογειακή Διατροφή. Παράλληλα υπάρχει υψηλή προς μέτρια κατανάλωση ψαριού και θαλασσινών (≥2 μερίδες/εβδομάδα), μέτρια κατανάλωση αυγών (2-4/εβδομάδα), πουλερικών (2 μερίδες/εβδομάδα) και καθημερινή κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων. Η πρόσληψη κόκκινου κρέατος είναι χαμηλή (<2 μερίδες/εβδομάδα), όπως επίσης και του επεξεργασμένου κρέατος (≤1 μερίδα/εβδομάδα) και των γλυκών (≤2 μερίδες/εβδομάδα). Το αλκοόλ καταναλώνεται σε μέτριες ποσότητες και κυρίως με τη μορφή κρασιού κατά τη διάρκεια των γευμάτων.
Αυτός ο συνδυασμός διαιτητικών συνηθειών έχει ως αποτέλεσμα την υψηλή πρόσληψη θρεπτικών συστατικών με αντιφλεγμονώδη, αντιοξειδωτική και ανοσορυθμιστική δράση, όπως οι διαιτητικές ίνες, τα ακόρεστα λιπαρά οξέα, τα ωμέγα-3 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, διάφορες βιταμίνες, ιχνοστοιχεία και πολλά φυτοχημικά, όπως οι πολυφαινόλες και τα φλαβονοειδή, τα οποία φαίνεται να έχουν θετική επίδραση ενάντια στις καρδιαγγειακές και μεταβολικές διαταραχές, εξαιτίας των αντιοξειδωτικών, αντιφλεγμονωδών και αντιθρομβωτικών τους ιδιοτήτων τους. Μεταναλύσεις έχουν αναδείξει την αντίστροφη σχέση προσκόλλησης στη Μεσογειακή Διατροφή και του κινδύνου για θάνατο από κάθε αιτία, του κινδύνου για καρδιαγγειακές νόσους, για καρκίνο, αλλά και για νευροεκφυλιστικές νόσους. Επίσης, έχει φανεί ότι η προσκόλληση στην Μεσογειακή Διατροφή μειώνει την φλεγμονή (καθώς μειώνει την C αντιδρώσα πρωτεΐνη,CRP, και τις προφλεγμονώδεις κυτοκίνες), όπως επίσης μειώνει και τον κίνδυνο για λοιμώξεις του αναπνευστικού και για σήψη.
Επίδραση Μεσογειακής Διατροφής στον κίνδυνο νόσησης από SARS-COV-2
Τίθεται λοιπόν το ερώτημα αν η προσκόλληση στη Μεσογειακή Διατροφή θα μπορούσε να μειώσει τον κίνδυνο για νόσηση από SARS-COV-2. Γενικότερα η υψηλή προσκόλληση στη Μεσογειακή Διατροφή έχει συσχετιστεί με μειωμένο κίνδυνο για νόσηση από διάφορες λοιμώξεις, όπως επίσης και με μικρότερο κίνδυνο για σήψη σε ενήλικες και καλύτερη ανάρρωση σε παιδιά από κρυολογήματα και από συχνές φλεγμονώδεις επιπλοκές. Όντως σε πρόσφατη μελέτη φάνηκε ότι η προσκόλληση στη Μεσογειακή Διατροφή συσχετίζεται αρνητικά τόσο με τον κίνδυνο νόσησης από SARS-COV-2 όσο και με τους θανάτους που σχετίζονται με αυτόν.Πρόσφατες μελέτες έχουν αναδείξει, επίσης, ότι η προσκόλληση στη Μεσογειακή Διατροφή ίσως θα μπορούσε να δράσει ευεργετικά σε χρόνιες νόσους που φαίνεται ότι αυξάνουν τον κίνδυνο για τη λοίμωξη με COVID-19, όπως ο διαβήτης, οι καρδιαγγειακές νόσοι και η παχυσαρκία. Πληθώρα επιδημιολογικών μελετών έχει αναδείξει τα οφέλη της προσκόλλησης στη Μεσογειακή Διατροφή όσον αφορά τη ρύθμιση του βάρους και τον κίνδυνο για ανάπτυξη παχυσαρκίας και μεταβολικών νοσημάτων. Η υπερβολική εναπόθεση λίπους είναι ένας γνωστός παράγοντας κινδύνου για ανάπτυξη σοβαρής νόσου και θνησιμότητας σε ασθενείς με λοίμωξη από SARS-COV-2 και ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους. Ως εκ τούτου η προσκόλληση στη Μεσογειακή Διατροφή μπορεί να έχει θετική επίδραση έναντι στη λοίμωξη από SARS-COV-2, μέσω της θετικής της επίδρασης στη ρύθμιση του σωματικού βάρους.Παράλληλα μια Ιταλική μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2021 ανέδειξε ότι όσοι νόσησαν από COVID-19, είχαν μικρότερη προσκόλληση στην Μεσογειακή Διατροφή, καθώς κατανάλωναν λιγότερα φρούτα, λαχανικά, δημητριακά και ελαιόλαδο. Μάλιστα φάνηκε ότι ο κίνδυνος για νόσο σχετίζεται αντίστροφα με την κατανάλωση δημητριακών (αν και δε διευκρινίστηκε ο τύπος των δημητριακών, δηλαδή αν ήταν ολικής άλεσης ή επεξεργασμένα). Όντως τα δημητριακά φαίνεται να ρυθμίζουν το ανοσοποιητικό σύστημα, επηρεάζοντας την παραγωγή ιντερλευκίνης-10, ενώ οι πολυφαινόλες που περιέχουν ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα και ρυθμίζουν τη λειτουργία της εντερικής μικροχλωρίδας. Γνωρίζουμε ήδη από παλαιότερες επιδημιολογικές μελέτες ότι η κατανάλωση δημητριακών ολικής άλεσης συσχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο για ανάπτυξη χρόνιων νόσων όπως ο διαβήτης τύπου 2, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, η παχυσαρκία και μερικοί τύποι καρκίνων. Επιπλέον έχει φανεί ότι η κατανάλωση δημητριακών ολικής άλεσης βελτιώνει την αντίσταση στην ινσουλίνη, τα επίπεδα λιπιδίων στο αίμα και τους δείκτες φλεγμονής, λόγω της περιεκτικότητάς τους σε διαιτητικές ίνες, μαγνήσιο, βεταΐνη και πολυφαινόλες.
Επίδραση Μεσογειακής Διατροφής στην σοβαρότητα νόσησης από SARS-COV-2
Στην ίδια μελέτη φάνηκε επίσης ότι οι ενήλικες που χρειάστηκαν νοσηλεία ήταν σημαντικά πιο μεγάλοι στην ηλικία(καθώς στους συγκεκριμένους ασθενείς το ανοσοποιητικό σύστημα είναι πιο εξασθενημένο), ενώ παράλληλα δήλωσαν χειρότερες διατροφικές συνήθειες. Όπως ήδη αναφέρθηκε η προσκόλληση στη Μεσογειακή Διατροφή έχει θετική επίδραση στις καρδιομεταβολικές νόσους, όπως ο διαβήτης που προδιαθέτει για λοίμωξη από COVID-19, ενώ λόγο των αντιοξειδωτικών, αντιφλεγμονωδών και αντιμικροβιακών της ιδιοτήτων της, καθίσταται ιδανική για τη μείωση της σοβαρότητας της λοίμωξης από COVID-19.
Κορεσμένα λιπαρά οξέα
Η σοβαρότητα της νόσου συσχετίστηκε επίσης και με μεγαλύτερη πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών οξέων. Οι ασυμπτωματικοί ασθενείς με λοίμωξη από SARS-COV-2 δήλωσαν χαμηλότερη πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών οξέων σε σχέση με τους συμπτωματικούς. Παράλληλα και άλλες μελέτες έχουν αναδείξει ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ της διαιτητικής πρόσληψης κορεσμένων λιπαρών οξέων και της χρόνιας χαμηλού βαθμού φλεγμονής, η οποία είναι συχνή σε άτομα με παχυσαρκία και διαβήτη τύπου 2. Η φλεγμονή στα συγκεκριμένα άτομα φαίνεται να επηρεάζει την σοβαρότητα νόσησης από SARS-COV-2. Επιπρόσθετα η μεγάλη κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών οξέων ίσως επηρεάζει την σύσταση της εντερικής μικροχλωρίδας και ενισχύει την εντερική δυσβίωση. Ως εκ τούτου ενισχύεται η εντερική διαπερατότητα, οδηγώντας σε περαιτέρω χρόνια φλεγμονή, αντίσταση στην ινσουλίνη, υπερπλασία του λιπώδους ιστού και μειωμένη λειτουργία των παγκρεατικών β-κυττάρων.
Πολυφαινόλες
Πρόσφατες έρευνες επίσης έχουν δείξει ότι οι πολυφαινόλες (βασικό στοιχείο της Μεσογειακής Διατροφής) βοηθούν στην απόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος, ενώ επίσης μειώνουν τη φλεγμονή των ιστών και ενισχύουν τη μεταβολική και καρδιοαγγειακή υγεία. Αυτά τα ευεργετικά αποτελέσματα φαίνεται να ασκούνται μέσω της μείωσης των επιπέδων των προφλεγμονωδών κυτοκινών όπως η ιντερλευκίνη-6.
Σκόρδο, φασκόμηλο, ελαιόλαδο
Παράλληλα διάφορα φυσικά προϊόντα, που καταναλώνονται στα πλαίσια της Μεσογειακής Διατροφής, όπως το σκόρδο, το φασκόμηλο και το ελαιόλαδο έχουν προταθεί ως επιπρόσθετα μέτρα για την πρόληψη και τη θεραπεία του COVID-19. Ιδιαίτερα, όσον αφορά το ελαιόλαδο περιέχει μονοακόρεστα λιπαρά οξέα και διάφορα συστατικά με αντιοξειδωτική και αντιθρομβωτική δράση, όπως οι πολυφαινόλες.
Ψάρια, γαλακτοκομικά, μέλι
Επίσης τα ψάρια, το γιαούρτι, το γάλα καθώς και το μέλι φαίνεται να ενισχύουν τον οργανισμό έναντι του κορονοϊού. Συγκεκριμένα τα ψάρια, που είναι πλούσια σε Ω-3 λιπαρά οξέα, έχουν αντιφλεγμονώδεις και αντιθρομβωτικές ιδιότητες, οι οποίες φαίνεται να είναι ωφέλιμες για το αναπνευστικό σύστημα. Τα γαλακτοκομικά είναι πλούσια σε βιταμίνη D, η οποία, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ενισχύει τον οργανισμό στην καταπολέμηση του SARS-COV-2.
Τέλος το μέλι έχει αντιβακτηριακές ιδιότητες καθώς είναι πλούσιο σε φαινολικές ενώσεις. Μάλιστα έχει προταθεί ότι έχει θετικά οφέλη κατά της πανδημίας του COVID-19 καθώς περιέχει έξι συστατικά που λειτουργούν ως αναστολείς της κύριας πρωτεάσης του SARS-COV-2.
Πώς έχει επηρεάσει ο εγκλεισμός τις διατροφικές συνήθειες και τον τρόπο ζωής μας;
Όπως θα ήταν αναμενόμενο οι περιορισμοί στην καθημερινή μας ζωή, ο εγκλεισμός, αλλά και οι ψυχολογικές συνέπειες όλων αυτών έχουν ως αποτέλεσμα την υιοθέτηση ανθυγιεινών διατροφικών συνηθειών, συμπεριλαμβάνοντας ανθυγιεινές επιλογές τροφίμων, μείωση στην προσκόλληση στη Μεσογειακή Διατροφή καθώς και μείωση της σωματικής δραστηριότητας καθημερινά. Μάλιστα μια μεγάλη μελέτη που διεξήχθη σε Ιταλικό πληθυσμό έδειξε ότι ο εγκλεισμός είχε ως συνέπεια το 35,8% του δείγματος να καταναλώνει λιγότερο υγιεινά τρόφιμα, ενώ παράλληλα το 48,6% δήλωσε ότι αύξησε το σωματικό του βάρος. Παράλληλα φάνηκε ότι στις περιοχές που η προσκόλληση στην Μεσογειακή Διατροφή ήταν μεγαλύτερη ο Δείκτης Μάζας Σώματος ήταν μικρότερος.
Συμπερασματικά, φαίνεται ότι η υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών και η προσκόλληση στη Μεσογειακή Διατροφή ενισχύουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα και μειώνουν τον κίνδυνο νόσησης από SARS-COV-2, ενώ παράλληλα βοηθούν και στη καλύτερη πρόγνωση της νόσου.
Επομένως, τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή (αν ήδη δεν το έχουμε κάνει) να αλλάξουμε διατροφικές συνήθειες και τρόπο ζωής!
Αλίκη Γεωργοπούλου – Διαιτολόγος – Διατροφολόγος
