Του Νίκου Σολωμού*
Το φαινόμενο της μετανάστευσης επηρεάζει όλες τις χώρες παγκοσμίως, οι οποίες ταυτόχρονα αποτελούν χώρες αποστολής, χώρες υποδοχής και χώρες διέλευσης μεταναστών. Τα προηγούμενα χρόνια παρατηρήθηκε μια ραγδαία και απότομη κάθοδος μεταναστών στην χώρα μας. Και αυτό, γιατί από την μια πλευρά πρόσφερε – σε μερικές περιπτώσεις ακόμη προσφέρει – αρκετές ευκαιρίες σε αυτή την κατηγορία ανθρώπων προς όφελος της οικονομίας, ενώ από την άλλη πλευρά, με αυτό φαινόμενο συνεπάγονται και επιπλεόν κοινωνικά προβλήματα. Προβλήματα όπως είναι ο κοινωνικός αποκλεισμός, ο κοινωνικός ρατσισμός, η ξενοφοβία. Για αυτό τον λόγο, η μετανάστευση αποτελεί από μόνη της μια τεράστια πρόκληση για τις χώρες που υποδέχονται μετανάστες.
Οι μετανάστες σαν εργαζόμενοι, καταλαμβάνουν ως επί το πλείστον χαμηλόμισθες χωρίς ιδιαίτερο κύρος εργασίες και χωρίς την προϋπόθεση απαραίτητης ειδίκευσης ή/και εξιδείκευσης και προπάντων θέσεις που μέχρι πρότινος δεν ενδιαφέρονταν οι περισσότεροι Κύπριοι για να δουλέψουν. Στην πλειοψηφία, τα επαγγέλματα στα οποία απασχολούνται οι μετανάστες είναι με χειρωνακτικές εργασίες (π.χ. στην οικοδομή), ως εργάτες στην βιομηχανία (π.χ. χειριστές μηχανημάτων), σε πολλές άλλες περιπτώσεις ως εποχιακοί εργάτες στην ξενοδοχοβιομηχανία (π.χ. σερβιτόροι, μπάρμαν κλπ), είτε ακόμη ως οικιακές βοηθοί. Βέβαια, όλα αυτά τα υπονομεύουν την κοινωνική συνοχή. Οι λόγοι γέννησης του φαινομένου του ρατσισμού είναι πολλοί. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε τους οικονομικούς λόγους (π.χ. εκμετάλλευση αλλοδαπών μιας και αποτελούν πιο φθηνά εργατικά χέρια), την ελλειψη παιδείας (όπου άτομα που δεν έχουν την προαπαιτούμενη ελάχιστη γνώση, γίνονται εύκολα θύματα προπαγάνδας.
Στην ουσία δεν μπορούν να έχουν δική τους κρίση και οι επιτήδειοι μπορούν να καλλιεργήσουν σε τέτοιους ανθρώπους αισθήματα κατωτερότητας ή να τους φανατίσουν εναντίον άλλων ομάδων). Πιθανώς σε κάποιες περιπτώσεις, άλλοι λόγοι του φαινομένου του ρατσισμού να είναι διάφορα οικονομικά και πολιτικά προβλήματα μιας κοινωνίας (π.χ. η βία και η εγκληματικότητα, ακόμη και η ανεργία, κάποιες φορές δημιουργούν ένταση η οποία εκτονώνεται πάνω στους ξένους που εύκολα γίνονται τα εξιλαστήρια θύματα). Επιπλέον, η επιθυμία των ατόμων και κάποιων λαών για απόκτηση δύναμης και εξουσίας, μέσω κοινωνικοοικονομικών, πολιτικών και εδαφικών συμφερόντων, όπως επίσης και ο βαθμός επιρροής των θρησκευτικών πεποιθήσεων κάποιων λαών, συγκλίνουν και έχουν σαν αποτέλεσμα τη γέννηση της ηθικής εξαχρείωσης κάποιων θεσμών.
Μέσα από αυτά όλα, οι άνθρωποι υιοθετούν ρατσιστικές αντιλήψεις προκειμένου να εκμεταλλευτούν τον συνάνθρωπό τους και έτσι η κοινωνική διαστρωμάτωση είναι πολύ πιο εμφανής, καθώς δημιουργείται και εμφανίζεται η ανισότητα στην βάση παροχής κάποιων ευκαιριών. Τέλος, οι προκαταλήψεις που δημιουργούνται από την οικογένεια, την παράδοση, μέσω του εκπαιδευτικού μας συστήματος, από το περιεχόμενο των σπουδών μας και από κάποια εθνικιστικά αίτια, οι μικροί λαοί φοβούνται την αφομοίωσή τους από τους μεγάλους και ισχυρούς και χρησιμοποιούν τον εθνικισμό ως ασπίδα διασφάλισης της ταυτότητας τους. Όταν μιλάμε για ρατσιμό, εννοούμε πάντα την αντίληψη που έχουν κάποιοι άνθρωποι ότι οι άλλοι άνθρωποι δεν είναι ίσοι μαζί τους. Τους διαχωρίζουν σε ανώτερους και κατώτερους, τους διακρίνουν από το χρώμα, την φυλή, την θρησκεία, την υπηκοότητα, ακόμη και το φύλο, αλλά συνήθως θεωρείται από την φυλετική προκατάληψη. Δυστυχώς, η κοινωνική ισότητα είναι περισσότερο στη θεωρία παρά πρακτική και το λεγόμενο «κράτος δικαίου», κάπου έχει χάσει την σημασία και το νόημα του.
Τι γίνεται όμως όταν εμείς οι ίδιοι νιώθουμε σαν μετανάστες μέσα στην ίδια μας την χώρα; Φθάσαμε στο σημείο, ελέω μεταναστευτικής πολιτικής από μέρους κυρίως προηγούμενων κυβερνήσεων, να νιώθουμε ξένοι μέσα στην ίδια μας την χώρα. Διάφοροι εργασιακοί χώροι, χώροι όπου υπάρχουν μαζεμένοι αρκετοί μετανάστες (ξενοδοχεία, κέντρα αναψυχής/ψυχαγωγίας) ίδιας φυλετικής προέλευσης ή ακόμη και ανθρώπων μεταναστών μεταξύ γειτονικών χωρών (που έχουν ίδια γλώσσα, ίδια νοοτροπία κλπ), κατάντησαν να δημιουργούν μικρά «λόμπι» και «γκρούπις». Αυτά τα «γκρούπις» εμφανίζονται κατά διαστήματα – εν ώρα διαλείμματος ως συνήθως – κάνοντας μικρά πηγαδάκια, κουτσομπολεύοντας (και προφανώς ομιλώντας την δικιά τους γλώσσα) άλλους συναδέρφους τους Κύπριους. Δεν παύει όμως οι μετανάστες, να είναι άνθρωποι σαν και εμάς. Και πρέπει να αλλάξουμε όλοι (Ελληνοκύπριοι και ξένοι) αυτή την νοοτροπία μας. Πρέπει να μάθουν να σέβεται ο ένας τα δικαιώματα του άλλου, να μην διαχωρίζονται και να περιθωριοποιούνται μεταξύ τους και να μάθουν εκατέρωθεν να συνυπάρχουν στην κοινωνία μας. Είναι κάποιες φορές όμως όπως αυτές, που δυστυχώς μας αναγκάζουν να νιώθουμε εμείς οι ίδιοι ξένοι, μέσα στην ίδια μας την χώρα.
Οι συνέπειες του ρατσισμού όπως προαναφέρθηκε είναι πολλές και διαφορετικές τόσο για το άτομο, όσο και για την κοινωνία την ίδια. Οι φωνές κατά του ρατσισμού είναι επίσης πολλές. Ας ακούσουμε λοιπόν, μερικές από αυτές τις φωνές και ας μη ξεχνάμε ότι ρατσιστής δε γεννιέσαι, ρατσιστής γίνεσαι!
Γιατί όπως κάποτε είπε και ο Νέλσον Μαντέλα «Κανείς δε γεννήθηκε προγραμματισμένος να μισεί έναν άλλο άνθρωπο βάση του χρώματος, της εθνικότητας ή της θρησκείας. Οι άνθρωποι διδάχθηκαν να μισούν κι αφού έμαθαν να μισούν, μπορεί να μάθουν ν’ αγαπούν. Γιατί η αγάπη είναι πιο εύκολο να κατακλύσει την ανθρώπινη καρδιά από το μίσος».
*Ο Νίκος Σολωμού είναι Περιβαλλοντολόγος – Υποψήφιος Διδάκτωρ ΕΜΠ