Της Θεοχαρίδου Κ. Καλυψούς, Δικηγόρου – Νομικού Συμβούλου
– Ειδικές βάσεις διεθνούς δικαιοδοσίας
– Προστασία ασθενούς μέρους
– Βάσεις αποκλειστικής διεθνούς δικαιοδοσίας
Ο Κανονισμός και συνακόλουθα η Κοινότητα, χαρακτηριζόμενοι από προβλεπτικότητα και ευελιξία, όπως στην αρχή αναφέραμε (Α μέρος), εκτός από την αρχή της γενικής δωσιδικίας που πρέπει πάντα να ισχύει, έχουν, κατ εξαίρεση προβλέψει και περιπτώσεις στις οποίες, λόγω συγκεκριμένων παραγόντων, δικαιολογείται η προσφυγή στο Χ Δικαστήριο κράτους μέλους αντί του Ψ και τούτο λόγω του ότι οι συγκεκριμένες περιπτώσεις μπορούν να δικαιολογούν άλλο συνδετικό παράγοντα.
Έτσι ο Κανονισμός από το άρθρο 5 έως και 22, συμπεριλαμβανομένων, με ενδελεχή και συστηματικό τρόπο ρυθμίζει τις περιπτώσεις εκείνες στις οποίες αρμόδιο Δικαστήριο είναι (άλλο από τον γενικό κανόνα) εκείνο που δικαιολογείται από την συνδρομή συγκεκριμένου συνδετικού στοιχείου, ανεξαρτήτως του γενικού κανόνα που είπαμε ότι είναι η κατοικία και η οποία δεν λαμβάνεται, κατ εξαίρεση εδώ, υπόψη, καθότι οι περιστάσεις αυτής της ενότητας δικαιολογούν λήψη υπόψη άλλων συνδετικών.
Και πάλι η λογική εδώ του Κοινοτικού Νομοθέτη, που αποδεικνύει και τη σοφία και ορθότητα της κοινοτικής του σκέψης αλλά και νομικής του ευαισθησίας και συνάμα αναγκαίας ευελιξίας είναι, μεταξύ άλλων, η προστασία συμφερόντων των διαδίκων που επιβάλει την αναζήτηση κατάλληλων βάσεων διεθνούς δικαιοδοσίας, όπως η ταύτιση forum και jus, η ομοιομορφία των λύσεων ανεξαρτήτως forum, το συμφέρον του διαδίκου να δικάζεται στο Κράτος του, το προβλέψιμο του Δικαστηρίου που θα έχει δικαιοδοσία, η αρχή της εγγύτητας, κοκ. Εν όψει τούτων λοιπών, επί τροχάδι, αναφέρουμε τις περιπτώσεις εκείνες που λόγω συγκεκριμένου συνδετικού στοιχείου και εξυπηρέτησης των πιο πάνω σκοπών δικαιολογούν την επιλογή άλλου Δικαστηρίου ως κατάλληλου για να δικάσει την διαφορά που ήχθη ενώπιον του.
* Ο τόπος στον οποίο εκπληρώθηκε ή οφείλει να εκπληρωθεί η παροχή (όταν πρόκειται για διαφορές εκ συμβάσεως)
* Στις υποθέσεις διατροφής, ο τόπος στον οποίο ο δικαιούχος της διατροφής έχει την κατοικία ή τη συνήθη διαμονή του
* Ο τόπος στον οποίο συνέβη ( ή ενδέχεται να επέλθει) το ζημιογόνο γεγονός, για ενοχές εξ αδικοπραξίας ή οιονεί αδικοπραξίας
* Ο τόπος στον οποίο ευρίσκεται υποκατάστημα, πρακτορείο ή κάθε άλλη εγκατάσταση για διαφορές σχετικές με την εκμετάλλευση τους
* Όταν κάποιος ενάγεται υπό την ιδιότητα του δικαιούχου ή ιδρυτή ενός καταπιστεύματος (trust/trustee) δικαιοδοσία έχει το Δικαστήριο του τόπου όπου το καταπίστευμα έχει την έδρα του
* Σε διαφορές σχετικές με τη πληρωμή της αμοιβής που απαιτείται για την αρωγή ή τη διάσωση του ναύλου ή φορτίου, αρμόδιο Δικαστήριο είναι το Δικαστήριο στην περιφέρεια του οποίου το εν λόγω φορτίο ή ο αντίστοιχος ναύλος έχει κατασχεθεί ή θα μπορούσε να κατασχεθεί για να εξασφαλισθεί η πληρωμή.
Επίσης, άλλες ειδικές δωσιδικίες που θεσπίζονται με τον Κανονισμό είναι:
* Δικαιοδοσία της ομοδικίας
* Δικαιοδοσία επί προσεπικλήσεως δικονομικού εγγυητή
* Δικαιοδοσία επί ανταγωγής
* Διαφορές εκ συμβάσεως
* Ευθύνη πλοιοκτήτη ή εφοπλιστού όπου πλέον μπορούν να τους ενάγουν στο Δικαστήριο του τόπου όπου έχουν την κατοικία τους
Ως προς τις συμβάσεις ασφάλισης, καταναλωτών και εργασίας, σκόπιμο είναι να προστατεύεται ο αδύναμος και ή ασθενέστερος διάδικος με ευνοϊκότερους για τα συμφέροντά του κανόνες δικαιοδοσίας. Έτσι, κατάλληλο Δικαστήριο είναι:
* Δικαιοδοσία σε υποθέσεις ασφαλίσεων, είτε με βάση την κατοικία του ασφαλιστή ή όπου το ζημιογόνο γεγονός επήλθε
* Δικαιοδοσία σε συμβάσεις καταναλωτών, είτε με βάση την κατοικία του αντισυμβαλλόμενου, είτε την κατοικία του καταναλωτή
* Δικαιοδοσία σε ατομικές συμβάσεις εργασίας, είτε με βάση την κατοικία του εργοδότη, είτε στη βάση όπου ο εργαζόμενος συνήθως εκτελεί την εργασία του ή του τελευταίου τόπου που συνήθως εκτελούσε την εργασία του, είτε με βάση του που ήταν εγκατεστημένη η επιχείρηση που τον προσέλαβε (εν. τον εργαζόμενο)
Όπως είπαμε πιο πάνω, τόσο για τις ειδικές δωσιδικίες όσο και την αποκλειστική δικαιοδοσία που ρυθμίζει ο Κανονισμός, λαμβάνονται υπόψη άλλα στοιχεία και πάντως όχι η κατοικία του Εναγομένου και τούτη η συμπλήρωση της γενικής δωσιδικίας με άλλες εναλλακτικές, επιβάλλεται λόγω του στενού συνδέσμου με τη διαφορά ή λόγω διευκόλυνσης του έργου της Δικαιοσύνης.
Παραδείγματα αποκλειστικής διεθνούς δικαιοδοσίας, βάσει του άρθρου 22 του Κανονισμού είναι:
* Υποθέσεις εμπραγμάτων δικαιωμάτων επί ακινήτων και μισθώσεων ακινήτων, αποκλειστική δικαιοδοσία φέρουν τα Δικαστήρια του Κράτους μέλους της τοποθεσίας του ακινήτου
* Θέματα κύρους, ακυρότητας ή λύσεως Εταιρειών ή άλλων Ν.Π αποκλειστική δικαιοδοσία φέρουν τα Δικαστήρια του Κράτους μέλους στο οποίο έχει την έδρα του το Ν.Π ή η Ένωση προσώπων κοκ. Πάντως, ως προς το θέμα της έδρας, ειρήσθω εν παρόδω, να αναφέρουμε ότι μπορεί να είναι ή η πραγματική ή η καταστατική ανάλογα με το Δίκαιο που εφαρμόζει το Κράτος μέλος, δηλαδή το Ηπειρωτικό ή το Αγγλοσαξονικό
* Θέματα κύρους των καταχωρίσεων σε δημόσια βιβλία, αποκλειστική δικαιοδοσία φέρουν τα Δικαστήρια του τόπου όπου τηρούνται τα βιβλία αυτά
* Θέματα κύρους ή καταχωρίσεων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας κοκ, αποκλειστική δικαιοδοσία φέρουν τα Δικαστήρια κράτους μέλους στα οποία ζητήθηκε, πραγματοποιήθηκε ή θεωρείται ότι πραγματοποιήθηκε η κατάθεση ή καταχώρηση
* Θέματα αναγκαστικής εκτελέσεως αποφάσεων, αποκλειστική δικαιοδοσία φέρουν τα Δικαστήρια του Κράτους μέλους του τόπου εκτελέσεως
· Παρέκταση Διεθνούς Δικαιοδοσίας
Τα Δικαστήρια αποκτούν διεθνή δικαιοδοσία, όταν υπάρχει ρητή ή σιωπηρά παρέκταση της δικαιοδοσίας τους. Και πάλιν εδώ, δίδεται προτεραιότητα στη βούληση των μερών και η αυτονομία τους να καθορίσουν το Δικαστήριο που θα επιλέξουν, θα τους δεσμεύει αφού, σε περίπτωση διαφοράς, αρμόδιο κατά διεθνή τοπική αρμοδιότητα θα είναι αυτό που τα μέρη καθόρισαν.
Ρητή.
Η δικαιοδοσία αυτή δε, θα είναι αποκλειστικής φύσεως εκτός αν άλλως έχει συμφωνηθεί. Θα πρέπει επομένως, μία τέτοια συμφωνία να περιβληθεί τον κάτωθι τύπο:
ü Να είναι γραπτή ή προφορική, με γραπτή διαβεβαίωση
ü Είτε υπό τύπο ανταποκρινόμενο στην πρακτική που έχουν καθορίσει τα μέρη στις μεταξύ τους σχέσεις
ü Είτε στο διεθνές εμπόριο, βάσει των διεθνών εμπορικών εθίμων, πρακτικών και συνηθειών, κοκ
Σιωπηρά.
Αν διάδικος παραστεί σε Δικαστήριο χωρίς να αμφισβητήσει εγκαίρως την διεθνή δικαιοδοσία του, κέκτηται τότε εξουσίας το Δικαστήριο αυτό. Εξαίρεση όμως στον κανόνα αυτό, αποτελεί το γεγονός όταν αποκλειστική δικαιοδοσία έχει άλλο Δικαστήριο και άρα επιτακτικής ανάγκης είναι η προσφυγή στο Δικαστήριο αυτό. Για αυτό το λόγο και προκειμένου να αποφευχθούν τέτοιας μορφής απρόοπτα, έκαστο Δικαστήριο κράτους μέλους διαπιστώνει αυτεπάγγελτα την έλλειψη διεθνούς δικαιοδοσίας του.
· Ο έλεγχος της διεθνούς δικαιοδοσίας
Έκαστο Δικαστήριο προβαίνει στο έλεγχο αυτό, σε 2 περιπτώσεις, ήτοι: α) όταν ο Εναγόμενος ερημοδικεί και β) όταν κρίνεται ως κύριο ζήτημα μία από τις διαφορές του άρθρου 22 του Κανονισμού και ο λόγος είναι προφανής καθότι το άρθρο αυτό θεσπίζει την αποκλειστική διεθνή δικαιοδοσία.
Ανάγκη ύπαρξης του αυτεπάγγελτου ελέγχου συνδρομής ή έλλειψης της Διεθνούς Δικαιοδοσίας του Δικαστηρίου είναι απαραίτητη προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί ή απαλείφει η πιθανότητα παράλληλης εκδίκασης μιας υπόθεσης και να αποφεύγεται έτσι το ενδεχόμενο ή ο νομικός κίνδυνος έκδοσης ασυμβίβαστων αποφάσεων σε δύο ή και περισσότερα κράτη μέλη.
· Κωλύματα αναγνωρίσεως και κηρύξεως εκτελεστής αλλοδαπής αποφάσεως
Αναφέραμε πιο πάνω ότι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του Κανονισμού είναι η διπλή λειτουργία που αυτός εκτελεί και δεν είναι άλλη από την αναγνώριση, από την μία και από την άλλη η εκτέλεση μίας αλλοδαπής δικαστικής απόφασης. Στο σημείο αυτό και για σκοπούς της παρούσας, υπεισερχόμαστε στο στάδιο αυτό, της αναγνώρισης και εκτέλεσης.
Ο Κανονισμός λοιπόν, ορίζει, με αυστηρό, έντονο και επιτακτικό τρόπο, σε ποίες περιπτώσεις δεν αναγνωρίζει αποφάσεις αλλοδαπών Δικαστηρίων, εισάγοντας εξαίρεση στο γενικό κανόνα της αναγνώρισης απόφασης ενός Χ κράτους μέλους από ένα (άλλο) Ψ κράτος μέλος. Οι περιπτώσεις λοιπόν είναι οι κάτωθι:
ü Στην περίπτωση που η αναγνώριση αντίκειται στη δημόσια τάξη του Κράτους Αναγνωρίσεως
ü Αν το εισαγωγικό έγγραφο της δίκης ή άλλο ισοδύναμο έγγραφο δεν επιδόθηκε ή κοινοποιήθηκε εγκαίρως στον ερημοδικήσαντα Εναγόμενο, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να αμυνθεί
ü Αν είναι ασυμβίβαστη με απόφαση που έχει εκδοθεί μεταξύ των ιδίων διαδίκων στο Κράτος Αναγνωρίσεως
ü Αν είναι ασυμβίβαστη με απόφαση που εκδόθηκε προγενέστερα μεταξύ των ιδίων διαδίκων και με το ίδιο αντικείμενο και την ίδια αιτία σε άλλο Κράτος μέλος ή σε τρίτο Κράτος, εφ όσον η προγενέστερη αυτή απόφαση συγκεντρώνει τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για την αναγνώριση της στο Κράτος Αναγνωρίσεως.
Καταδεικνύεται από τα ανωτέρω πως η Κοινότητα όντως σέβεται τα ήθη, έθιμα, τις κρατούσες κοινωνικές και ηθικές αντιλήψεις εκάστης κοινωνίας, κράτους μέλους της και δεν επιτρέπει την αναγνώριση <άνευ όρων> όταν αυτή συγκρούεται με την δημόσια τάξη ή τα ειωθότα ήθη της Έννομης τάξης που καλείται να αναγνωρίσει κάτι ξένο και ή αλλόκοτο προς αυτή. Επίσης, σέβεται το δικαίωμα υπερασπίσεως του Εναγομένου και του διασφαλίζει στο έπακρον το δικαίωμα δίκης και πάντως του δίδει την ευκαιρία να < μην δικασθεί προτού αμφί μύθον ακούσει>, το αρμόδιο Δικαστήριο, καθότι που δίδεται η δυνατότητα να ασκήσει ενδεχομένως ένδικο μέσο για την μη αναγνώριση και μη εκτέλεση απόφασης που τον αφορά νοουμένου πως δεν έχουν τηρηθεί οι τυπικές και ουσιαστικές προϋποθέσεις που επιβάλλονται και απαιτούνται, γενικότερα.