Δρ. Νίκος Παναγιωτίδης – Επικεφαλής ΓΕΩΠΑΜΕ
Ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει ότι οι τρέχουσες γεωπολιτικές εξελίξεις θέτουν την Κυπριακή Δημοκρατία (ΚΔ) ενώπιον των μεγαλύτερων προκλήσεων που έχει αντιμετωπίσει στη μεταπολεμική της διαδρομή ως κράτος στο διεθνές σύστημα.
Οι τουρκικές αναθεωρητικές συμπεριφορές στην Ανατολική Μεσόγειο σε συνδυασμό με τη ρευστότητα που παρατηρείται στην Εγγύς Ανατολή με την προέλαση των τζιχαντιστών, την άνοδο της τρομοκρατίας, την ουκρανική κρίση και την αποτελματωμένη διαπραγματευτική διαδικασία στο Κυπριακό θέτουν την ΚΔ ενώπιον βασανιστικών διλημμάτων για τις αποφάσεις που πρέπει να λάβει και τις συμμαχίες που καλείται να συμπήξει για να επιβιώσει σε ένα εκ φύσεως άναρχο και ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα.
Η ΚΔ αποτελεί φυσική γεωπολιτική προέκταση του μεσανατολικού χώρου και συνεπώς ουδείς μπορεί να προσεγγίσει το κυπριακό πρόβλημα ως ένα αυτόνομο διεθνές ζήτημα, γιατί διαχρονικά οι μεγάλες δυνάμεις το διασυνέδεαν με την ευρύτερη γεωπολιτική της Μέσης Ανατολής.
Τα δύο συστήματα ασφάλειας που είχαν εγερθεί μεταψυχροπολεμικά από τις ΗΠΑ στην περιοχή της Μέσης Ανατολής έχουν καταρρεύσει. Ο «ηγεμονικός άξονας» Τουρκίας-Ισραήλ δεν υπάρχει πια, ενώ οι σχέσεις ΗΠΑ-Ισραήλ-Αιγύπτου δεν είναι τόσο αρμονικές όσο ήταν την περασμένη δεκαετία.
Η απόσυρση των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή και η μετατόπιση του στρατηγικού τους επίκεντρου στην Ασία (άνοδος Κίνας), καθώς και η αναβίωση της ρωσικής ισχύος στην περιοχή, η οποία θέλει να διευρύνει τα ερείσματά της, δημιουργούν νέα δεδομένα. Η Ρωσία επιχειρεί εκ νέου να προσεγγίσει τα θερμά ύδατα της Ανατολικής Μεσογείου και να εδραιωθεί ως μεγάλη δύναμη στην περιοχή. Αυτό καταδεικνύουν οι συνεχείς ναυτικές ασκήσεις στην περιοχή, αλλά και η ζήτηση στρατιωτικών διευκολύνσεων από την Λευκωσία.
Σύμφωνα με το ρωσικό ναυτικό δόγμα, το οποίο εγκρίθηκε το 2001, το Κρεμλίνο επιδιώκει να έχει «επαρκή ναυτική παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο» με σκοπό την επιδίωξη «πολιτικοστρατιωτικής» σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου.
Η Λευκωσία καλείται να λάβει σοβαρά υπόψη τις νέες σχέσεις ισχύος που διαμορφώνονται στην Ανατολική Μεσόγειο για να μπορέσει να διαχειριστεί επ’ ωφελεία της τις νέες προκλήσεις.
Πρέπει να επισημανθεί επίσης ότι ο ρόλος της Τουρκίας στην περιοχή αναβαθμίζεται έχοντας ως καθοδηγήτρια αρχή μια από τις συνιστώσες του δόγματος Νταβούτογλου, τη γεωοικονομική, η οποία συνδέεται με τη γεωπολιτική της ενέργειας. Το δίπολο εξουσίας Ερντογάν-Νταβούγλου επιχειρεί να καταστήσει την τουρκική επικράτεια ως τον βασικό κόμβο τροφοδοσίας της Ευρώπης με φυσικό αέριο.
Συναφώς, οι τουρκικοί ηγεμονικοί σχεδιασμοί επιδιώκουν να εκβιάσουν την ΚΔ να συναινέσει στη συνεκμετάλλευση του κυπριακού φυσικού αερίου και στη μελλοντική μεταφορά του με αγωγό προς την Τουρκία.
Σε αυτούς τους σχεδιασμούς εντάσσεται και η πείσμονα προσπάθεια της Τουρκίας να εμποδίσει την ανακήρυξη ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας-Αιγύπτου, και ακολούθως με την Κύπρο, με βάση το σύμπλεγμα του Καστελόριζου. Μια τέτοια εξέλιξη θα μείωνε σημαντικά την τουρκική ΑΟΖ και θα έθετε φρένο στους τουρκικούς σχεδιασμούς.
Κατά την άποψή μας χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή για την κατανόηση των στρατηγικών των μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή. Είναι σε θέση οι ΗΠΑ ως υπερδύναμη να ασκήσουν πιέσεις στην Τουρκία, ή μήπως τελικά δεν θέλουν ή δεν μπορούν και δεν θα το πράξουν ποτέ λόγω του στρατηγικού βάρους αυτής της χώρας; Παρά την ψυχρότητα στις σχέσεις Ουάσιγκτον-Άγκυρας δεν έχουμε δει κάποιο απτό αποτέλεσμα ή αμερικανική πίεση προς την Άγκυρα όσον αφορά το Κυπριακό. Την ίδια ώρα, η έκθεση του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για την ανανέωση της θητείας της ΟΥΝΦΙΚΥΠ υποθάλπει την τουρκική παρανομία στην Κύπρο.
Μήπως τελικά πρέπει να επανεξεταστούν οι σχέσεις μας με τη Ρωσία σε επίπεδο υψηλής στρατηγικής; Στις διεθνείς σχέσεις δεν υπάρχουν μόνιμοι φίλοι και εχθροί, αλλά μόνιμα συμφέροντα, θα έλεγε κάποιος. Ναι, αλλά στο χέρι ενός μικρού κράτους είναι να ταυτίζει τα συμφέροντά του με μεγάλα κράτη. Αυτή είναι η τέχνη της διπλωματίας.
Τέλος, η εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα, ενός κόμματος της ριζοσπαστικής Αριστεράς το οποίο δεν φαίνεται να είναι διατεθειμένο να αποδεχτεί τα όσα έχουν συμφωνηθεί –ή κατ’ άλλους τα όσα έχουν επιβληθεί από την Τρόικα–, προκαλεί αναταράξεις στην Ευρωζώνη και δύναται να αλλάξει τους κανόνες διαπραγμάτευσης με τους διεθνείς δανειστές, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το ΔΝΤ. Κατά την άποψή μας, οι εξελίξεις στην Ελλάδα θα έχουν ευρύτερες γεωπολιτικές και γεωοικονομικές επιδράσεις και στην Κύπρο.
Το αδύνατο κράτος της ΚΔ πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη την τρέχουσα γεωπολιτική ρευστότητα στο διεθνές σύστημα γιατί οι όποιες κινήσεις του δύνανται να είναι καθοριστικές για την επιβίωσή του.