*Του Δρος Ανδρέα Ν. Μασούρα
Για να μπορέσει μια οργανωμένη κοινωνία να ευημερήσει χρειάζεται ένα βασικό συστατικό στοιχείο: την ελευθερία του λόγου και της έκφρασης. Και τί εννοούμε με τον όρο ευημερία: νοείται εκείνη η φάση της κοινωνικής ωρίμανσης, όπου η κοινωνία απαλλαγμένη από φοβίες, εκφοβισμούς και προκαταλήψεις μπορεί να ορθοποδήσει και να αναπτύξει ένα τέτοιο αξιακό σύστημα ώστε να μετεξελιχθεί σε ένα σύγχρονο δημοκρατικό και υγιές κράτος. Τότε, και μόνο τότε, θα υπάρξει πραγματική ευημερία – και όχι επίπλαστη ή προσωρινή – και η οποία θα αντανακλάται πάνω στην ποιότητα ζωής των πολιτών. Η επίσημη στατιστική υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Eurostat, δημοσιεύει ετησίως τον δείκτη ευτυχίας των πολιτών. Η ευτυχία είναι άμεση συνδεδεμένη με την ευημερία. Και είναι αυτονόητο ότι η ευημερία προϋποθέτει ελευθερία.
Άλλωστε, οι θεσμοί καθορίζουν το αποτέλεσμα. Το έχω αναφέρει πολλάκις και στην αρθρογραφία μου, ότι όσο οι θεσμοί στην Κύπρο αμφισβητούνται (και ενδεχομένως όχι αδίκως), τόσο θα αποκρινόμαστε από το να συγκροτηθούμε σε ένα σύγχρονο και υγιές κράτος. Ουσιαστικά, με βάση τα σημερινά δεδομένα δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι είμαστε χώρα αλλά χώρος. Ένας χώρος που ψάχνει να βρει τον εαυτό του, την ταυτότητά του και τα βασικά αξιακά χαρακτηριστικά του. Είμαι σίγουρος ότι υπάρχουν αυτά τα χαρακτηριστικά.
Η διεργασία αυτή είναι άκρως επικίνδυνη αφού οι ελεγχόμενοι θεσμοί – απόρροια των υψηλών τάσεων της διαφθοράς και των διαπλεκόμενων συμφερόντων – στοχεύουν στο να ελέγξουν από την μια την ροή της πληροφορίας προς την βάση της κοινωνίας αλλά επίσης και στο να ελέγξουν την έκφραση μέσα στην ίδια την κοινωνία. Αναφερόμενος σε ελευθερία της έκφρασης, δεν αναφέρομαι μόνο στην έκφραση που παράγεται ή/και που εξάγεται από τα ΜΜΕ (έντυπα, ηλεκτρονικά κ.α.). Αυτή είναι η μια πτυχή. Η ελευθερία της έκφρασης έχει να κάνει επίσης με το δικαίωμα του κάθε πολίτη να εκφράζεται ελεύθερα, να σχολιάζει, να κριτικάρει, να συζητά, να ανταλλάσσει απόψεις, να δημοσιεύει και να κοινοποιεί την άποψή του. Παραπέμπω στο Άρθρο 11 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, περί ελευθερία της έκφρασης και της πληροφόρησης. Συγκεκριμένα: «Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την ελευθερία γνώμης και την ελευθερία λήψης ή μετάδοσης πληροφοριών ή ιδεών, χωρίς την ανάμειξη δημοσίων αρχών και αδιακρίτως συνόρων. Η ελευθερία των μέσων μαζικής ενημέρωσης και η πολυφωνία τους είναι σεβαστές». Υπάρχει άλλωστε μια πλούσια νομολογία στην οποία θα μπορούσε να ανατρέξει και να μελετήσει ο οποιασδήποτε.
Στην μικρή μας κοινωνία όμως συμβαίνει κάτι που μόνο σε προβληματικά καθεστώτα θα μπορούσε να συναντήσει κανείς. Γίνεται ένα απίστευτο bullying. Εκφοβισμός. Σε διάφορα επίπεδα. Στο εργασιακό περιβάλλον, στην έκδοση διαφόρων αδειών, σε υποθέσεις ενώπιων της δικαιοσύνης, σε απλά και καθημερινά πράγματα, στις ζωές των πολιτών. Γι’ αυτό άλλωστε οι διεθνείς δείκτες μας έχουν σε προβληματική κατάταξη όσο αφορά την ελευθερία της έκφρασης. Δεν αρκεί απλά να έχουμε τα εργαλεία έκφρασης. Ναι, σαφώς και τα κοινωνικά δίκτυα βοηθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Δεν είναι όμως αρκετό. Σε αυτόν τον τόπο θα πρέπει να διεκδικήσουμε ως κοινωνία αρκετά αν θέλουμε επιτέλους να γίνουμε πραγματική χώρα και όχι χώρος. Χρειάζεται αλλαγή κουλτούρας. Και η αλλαγή κουλτούρας θα επέλθει μόνο όταν αισθανθεί επιτέλους ο πολίτης ελεύθερος να πει αυτό που θέλει. Όταν επιτέλους ο πολίτης απαλλαγεί από τα δεσμά της θεσμικής ανεπάρκειας και του θεσμικού bullying.
Ας μην απωλέσουμε τα θεμελιώδη δικαιώματά μας. Είναι επικίνδυνο.
*Ακαδημαϊκός, Επίκουρος Καθηγητής,
Πανεπιστήμιο Νεάπολις, Πάφος.