Ο ποιητής, ο ζωγράφος, ο ιστορικός ηγέτης της Κύπρου μιλάει ανοιχτά χωρίς περιστροφές και σχολιάζει την διακυβέρνηση Χριστόφια, τις επερχόμενες Προεδρικές εκλογές, αλλά και τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν στα σοσιαλιστικά κινήματα σε Ευρωπαϊκό πλαίσιο.
Μέσα από τη ζωγραφική και την ποίηση βγάζετε τον πολιτικό προβληματισμό σας ή ενδεχομένως την απογοήτευσή σας;
Εδώ είναι μια αντιφατική διάσταση του χαρακτήρα μου. Με την ποίηση ασφαλώς εκφράζω κυρίως πολιτική αλλά και ευρύτερο προβληματισμό. Με τη ζωγραφική εκφράζω τα χρώματα της Κύπρου. Η ποίηση μου είναι πικρή, καμιά φορά απαισιόδοξη, συχνά ευτυχώς αισιόδοξη, αγωνιστική. Eν πάση περιπτώσει όμως εκφράζει την κατάσταση της Κύπρου. Η ζωγραφική εκφράζει τα χρώματα της Κύπρου που δεν έχουν αλλάξει. Αισιόδοξα, όμορφα, πολύχρωμα τοπία, που είχαμε πάντα. Εκτός κι αν βλέπεις την Τουρκική σημαία, πάνω στον Πενταδάκτυλο. Εκείνο δεν μπορώ να το ζωγραφίσω. Επομένως, στη ζωγραφική είμαι αισιόδοξος, η ποίηση μου δεν είναι το ίδιο.
Πως κρίνετε την επερχόμενη εκλογική αναμέτρηση;
Ο Γιώργος Λιλλήκας εκτιμώ πως έχει πιθανότητες. Έχει δημιουργηθεί στη Κύπρο ένα ρεύμα ανατροπής το οποίο εκφράζεται μέσα από την υποψηφιότητα Λιλλήκα. Πιστεύω ότι μπορεί να κάμει την έκπληξη. Αυτό που στην αρχή κανένας δεν περίμενε σήμερα έχει πιθανότητες και πρέπει να προσπαθήσουμε κι άλλο για το καλύτερο.
Αληθεύει το γεγονός ότι εσείς ήσασταν ο πρωτεργάτης της συνεργασίας με τον κ. Λιλλήκα;
Όχι. Ήταν μια συλλογική κομματική απόφαση. Δεν διαδραμάτισα ειδικό ρόλο. Απλώς συνετάχθην.
Εσείς κατεβαίνατε στις εκλογές ως υποψήφιος πάντα;
Ναι. Εγώ σε όλη μου τη ζωή κατέβαινα υποψήφιος γνωρίζοντας τα αποτελέσματα εκ των προτέρων. Θυμάμαι την πρώτη φορά που έβαζα υποψηφιότητα, μου είπαν θα πάρεις 2-3% και θα αναγκαστείς να εγκαταλείψεις την πολιτική. Λέω αν πάρω και κάτω από το 1 δεν θα εγκαταλείψω την πολιτική. Θέλω να δώσω τη γραμμή μου. Μια άλλη άποψη. Κι αυτό ήταν επιτυχία. Γιατί το λέω, μπορεί να φαίνεται λίγο εγωιστικό, αλλά με το να βάζουμε μπροστά τη γραμμή μας, δημιουργήσαμε συνείδηση. Σε ώρες κρίσης καταφέραμε να προσελκύσουμε την πλειοψηφία προς τη σωστή κατεύθυνση, όπως το σχέδιο Ανάν. Άρα δεν πήγαινε χαμένη μια υποψηφιότητα εκ των προτέρων καταδικασμένη, αλλά το θεωρούσα μια μάχη που έπρεπε να δώσω κι ας ήταν αποτυχία, αλλά ο πόλεμος ήταν επιτυχία. Η απουσία, όπως τα λέω και γι αυτούς που κάνουν αποχή είναι απαράδεκτη. Είναι θυμωμένοι, εγκαταλείπουν την πολιτική, αφήνουν δηλαδή την τύχη τους, σε αυτούς που τους έχουν απογοητεύσει. Αν θα μου πεις τι προτιμάω να με καταψηφίσεις ή να απέχεις, θα προτιμήσω να με καταψηφίσεις. Εγώ θέλω τον πολίτη ενεργό και να στηρίζει την άποψή του. Εδώ έχουμε την τέχνη του κατεστημένου. «Όλοι είναι το ίδιο». Μα πως, αφού λένε διαφορετικά πράγματα. Κι αυτό πέρασε και στο λαό. Θυμάμαι στα πρώτα βήματα πήγα σε ένα χωριό και άκουγα «Εσείς οι πολιτικοί…» Είπα «Εσείς οι αγρότες…» μα πως απάντησαν, αφού λέμε διαφορετικά πράγματα. Εσένα σε πειράζει να σε κάνω ομάδα. Εμένα δε με πειράζει;
Αν πάμε σε δεύτερο γύρο και προκύψει το δίλημμα Αναστασιάδης-Μαλάς εσείς ποιον θα υποστηρίξετε;
Θέλω να πιστεύω ότι δε θα βρεθούμε σε αυτό δίλημμα. Έτσι δεν απαντώ σε αυτή την ερώτηση. Θα απαντήσω, αν έρθει η ώρα. Δεν είναι ότι δεν έχω άποψη, έχω. Αλλά δεν είναι από πλευράς επικοινωνίας χρήσιμο να λέει κανείς εκ των προτέρων κάτι που υπονομεύει την υποψηφιότητα του δικού του ανθρώπου.
Επί της παρούσης, πως κρίνετε τη διακυβέρνηση του Προέδρου Δημήτρη Χριστόφια;
Παρ’ όλο που δε μου αρέσει να προσωποποιώ και ούτε το έκανα στις ομιλίες μου στην όλη μου πορεία. Δε χτυπούσα άτομα, αλλά γραμμές φοβούμαι ότι είμαι υποχρεωμένος να πω, ότι ήταν μεγάλη αποτυχία. Και ξέρετε το κόμμα μας τον υποστήριξε. Αλλά δυστυχώς δεν απέδωσε αυτά που νομίζαμε ότι θα μπορούσε να αποδώσει. Ούτε στο εθνικό θέμα, αλλά ούτε καν στο οικονομικό. Που εκεί ηλπίζαμε περισσότερο, υποτίθεται ότι ένα κομμουνιστικό κόμμα θα ήταν πολύ πιο επιτυχές και θα είχε πολύ καλύτερες επιλογές. Και μάλιστα πιο έγκαιρες, απ’ ότι τελικά απεδείχθη ότι υιοθέτησε. Και στο εθνικό θέμα. Έρχεται ο Νταβούτογλου και λέει με ωμότητα ότι κι αν ακόμα δεν υπήρχε ένας Τουρκοκύπριος, η Τουρκία πρέπει να ελέγχει τις Κυπριακές εξελίξεις, γιατί η Κύπρος της είναι απαραίτητη στους σχεδιασμούς της να μετατραπεί σε περιφερειακή υπερδύναμη με παγκόσμια εμβέλεια. Κι εμείς κάνουμε τη μια υποχώρηση πίσω από την άλλη, προς τους Τουρκοκυπρίους για να διαφοροποιήσουμε τη στάση της Τουρκίας. Ας μου επιτραπεί να πω, ότι αυτό είναι κάτι περισσότερο από αφέλεια. Όπως αφέλεια είναι να λέμε ότι το Κυπριακό είναι θέμα εισβολής-κατοχής αλλά θα το λύσουμε με διακοινοτικό διάλογο με τους Τουρκοκυπρίους οι οποίοι δεν είναι καν ελεύθεροι να συζητήσουν μαζί μας. Όλοι γνωρίζουμε ότι είναι υποχρεωμένοι να κάνουν, αυτό που θα τους πει η Άγκυρα. Αυτές είναι οι εκτροπές, που ευθύς εξαρχής είπα. Όμως ο Μακάριος διέγνωσε την κατάσταση και στην τελευταία του ομιλία υιοθέτησε νέα διαδικασία τονίζοντας ότι ο διακοινοτικός διάλογος χρησιμεύει ως άλλοθι για την Τουρκία. Δεν πρόλαβε ο Μακάριος να φέρει εις πέρας την αλλαγή. Εκείνος άρχισε τον διακοινοτικό διάλογο, διαφωνούντος του υποφαινομένου. Όμως επειδή ήταν τίμιος και πατριώτης, το έκανε με τη φρούδα ελπίδα ότι αυτό θα οδηγούσε στη διαφοροποίηση της Τουρκικής στάσης. Ή αν αυτό δεν επιτυγχανόταν, θα ήταν εξόφθαλμη η τουρκική αδιαλλαξία και θα μπορούσαμε έτσι να βρούμε συμμαχίες εναντίον της Τουρκίας. Όταν δεν έγινε ούτε το ένα, ούτε το άλλο, έκανε την ιστορική ομιλία –την τελευταία- στην πλατεία Ελευθερίας, με νέα τακτική και κήρυξε τον μακροχρόνιο αγώνα. Αλλά δυστυχώς, πέθανε νωρίς, μετά την ομιλία. Δεν είχε την ευκαιρία να την υλοποιήσει.
Κατά τη γνώμη σας, ποια θα ήταν μια δραστική λύση, πέρα του διαλόγου για να λυθεί το συγκεκριμένο θέμα;
Ευθύς εξαρχής μια και το θέμα είναι εισβολής-κατοχής, θα έπρεπε να επιμείνουμε σε μια διεθνή διάσκεψη στην οποία αντίπαλες πλευρές θα ήταν η Κύπρος και η Τουρκία, όχι οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι. Και το λέω εγώ, που θεωρούμαι δήθεν ακραίος, ότι οι Τουρκοκύπριοι, είναι μεγαλύτερα θύματα, απ’ ότι είμαστε εμείς. Εμείς είμαστε θύματα γιατί έχουμε τα δεινά αυτά που έχουμε. Αλλά εκείνοι; Κινδυνεύουν με εξαφάνιση ως κοινότητα και το βιοτικό τους επίπεδο πέφτει με τον εποικισμό. Δηλαδή είναι θύματα κι εκείνοι, του Τουρκικού επεκτατισμού. Επομένως έπρεπε εξαρχής άλλη να ήταν η διαδικασία και δεν είναι αργά, ακόμη και τώρα. Όταν λες ότι το θέμα είναι εισβολής-κατοχής, ποιός είναι ο εισβολέας, οι Τουρκοκύπριοι; Η Τουρκία. Άρα αυτή θα ήταν η αντίπαλή πλευρά. Δεν ήταν εύκολος στόχος. Δεν ήταν εύκολο να πείσουμε για μια διεθνή διάσκεψη, γιατί όλοι ήθελαν να κολακέψουν την Τουρκία. Αλλά δεν ήταν αδύνατο. Αφού το παραδέχεστε ότι το θέμα είναι η κατοχή πως θα έπρεπε να το λύσουμε με τους Τουρκοκύπριους . Θα χρειαστεί διάλογος με εκείνους για την εσωτερική πτυχή του Κυπριακού. Γιατί θα ζήσουμε μαζί και χρειάζεται να μπούμε σε ένα διάλογο. Τι είδους Σύνταγμα θα έχουμε, πως θα διακυβερνάται ο τόπος, ποιος θα είναι ο ρόλος τους σε αυτή τη διακυβέρνηση. Αυτά είναι σωστά. Επιβάλλεται να γίνουν. Αλλά δεν γίνονται γιατί όπως είπα οι Τουρκοκύπριοι δε μιλούν ελεύθερα και δεύτερον όσο υπάρχει κατοχή και η Τουρκία ελπίζει ότι αυτή η κατοχή μπορεί να εδραιωθεί και να ελέγχει την Κύπρο, καμία ελπίδα για επιτυχία ενός διαλόγου, δεν υπάρχει.
Που πιστεύετε ότι οφείλεται η αποτυχία Χριστόφια;
Κοιτάξτε, για το εθνικό θέμα δε μπορώ να πω ότι μου ήταν έκπληξη. Γιατί στο εθνικό θέμα είχα βασικές διαφωνίες μαζί τους. Διαφωνίες και για την ΕΟΚΑ. Όταν άρχισε ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας ήταν ενάντια και μάλιστα με υβριστικό τρόπο. Για το δεύτερο έγινε αυτοκριτική. Αυτό για ένα κομμουνιστικό κόμμα είναι απαράδεκτο. Ο φίλος μου, ο Κακογιάννης έγραψε ένα βιβλίο τότε, που το προλόγισα «Εθνικά Προβλήματα και ο Λένιν» και είχε την γνωστή θέση, όταν αρχίζει μια εθνική επανάσταση και συνήθως αρχίζει από την αστική τάξη, η οποία έχει περισσότερες δυνατότητες να κάνει ένα τέτοιο αγώνα, ο ρόλος της εργατικής τάξης είναι η άμεση συμμετοχή και η προσπάθεια να δώσει και κοινωνικό χαρακτήρα. Αλλά δεν είπε αποχή ή αντιπαλότητα, διότι η ηγεσία της επανάστασης ήταν αστική ή δεξιά και ήταν. Και ο Μακάριος και ο Γρίβας ήταν δεξιοί. Αργότερα βέβαια ο Μακάριος είχε μεταστραφεί. Πράγματι στην αρχή είπαν, εφ’ όσων μας βρίζουν, να μείνουν μακριά. Δεν είπαν, όμως δε δεχόμαστε κανέναν αριστερό. Εμένα με δέχτηκαν και μάλιστα έφτασα ψηλά στα πόστα. Δεν είχαν δηλαδή αλλεργία στις αριστερές μου ιδέες. Απεναντίας έπεισα τον Γρίβα, να κάνουμε και την οργάνωση αριστερών πατριωτών και να βγάζουμε φυλλάδια με αριστερό περιεχόμενο, προκειμένου να προσελκύσουμε και τις αριστερές μάζες. Παρ’ όλο που στη συμφωνία Ζυρίχης-Λονδίνου και εκείνοι καταψήφισαν, όπως κι εγώ, αλλά όχι με τα ίδια επιχειρήματα και όχι με τα ίδια “ελατήρια”. Πίστευαν ότι δεν έπρεπε να αρχίσει ο αγώνας της ΕΟΚΑ. Όταν ερχόταν ο Hopkinson και μας έλεγε ότι η Κύπρος ουδέποτε θα έχει το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, όταν όλα τα στοιχεία και οι ενδείξεις έδειχναν ότι η Αγγλία χάνοντας την αυτοκρατορία προσπαθούσε να συντηρήσει ένα διεθνή ρόλο και βρήκε ότι η Κύπρος προσφέρεται. Διότι είναι μια μικρή χώρα, με μειονότητα που θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν και σε μια νευραλγική περιοχή όπως είναι Μέση Ανατολή. Γι αυτό κι ενέπλεξαν την Τουρκία. Από το 1955, αν θυμάμαι καλά δυστυχώς με τη συγκατάθεση της Ελληνικής Κυβέρνησης, στη λύση ενός αποικιακού προβλήματος ενώ βάση των συμφωνιών της Λοζάνης, η Τουρκία δεν είχε κανένα απολύτως δικαίωμα να εμπλακεί με το Κυπριακό πρόβλημα. Δηλαδή από το 1955, ίσως και νωρίτερα είχαν αρχίσει να εμπλέκουν την Τουρκία, και αργότερα την Τουρκοκυπριακή κοινότητα για να μετατρέψουν το θέμα σε διακοινοτική διαμάχη. Όλα αυτά που γίνονται σήμερα, ήταν μέσα στους σχεδιασμούς της Μεγάλης Βρετανίας, αργότερα προστέθηκαν οι σχεδιασμοί του Κίσινγκερ ότι το Κυπριακό αποτελεί ενόχληση για τη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ, πρέπει να λυθεί και ο μόνος τρόπος είναι ο διαχωρισμός των κοινοτήτων. Ο Μακάριος δε θα δεχθεί, άρα πρέπει να απομακρυνθεί ή να σκοτωθεί, για να μπορέσουμε να έχουμε ένα ρεαλιστή που θα δέχεται τον διαχωρισμό των κοινοτήτων για να έχουμε αυτά που συμβαίνουν σήμερα. Αυτά τα είπαμε εμείς τότε, αλλά φαίνονταν αιρετικά. Σήμερα, φαίνονται απολύτως λογικά. Ακόμη και σε εκείνους που τότε αντιτίθονταν. Τώρα καταλαβαίνουν. Πρέπει να μελετάς τα εμπλεκόμενα συμφέροντα. Ξέρεις δε διαβάζουμε Θουκυδίδη, διαβάζουν οι ξένοι και δε διαβάζουμε εμείς. Πρέπει να μελετάς τα συμφέροντα του αντιπάλου και των εμπλεκομένων μερών. Ή των εν δυνάμει εμπλεκομένων μερών για να μπορέσεις να ανταπεξέλθεις. Όταν είσαι αδύναμος και ξέρεις ότι από πλευράς ισχύος δεν έχεις υπεροπλία, πρέπει να αποκτήσεις πολιτική υπεροπλία.
Όσον αφορά το οικονομικό. Προσωπικά πιστεύω ότι δεν είναι σφάλμα μόνο των ελληνικών και της Κυπριακών κυβερνήσεων. Μας κυβερνά το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, που καταργεί κυβερνήσεις και εθνικές ανεξαρτησίες. Κι αυτό συμφέρει σε μεγάλες χώρες, που μπορούν να αντεπεξέλθουν. Είτε λέγεται Αμερική, που κατάφερε να αντεπεξέλθει ως ένα βαθμό, είτε λέγεται Γερμανία. Αλλά εκμεταλλεύτηκαν εσωτερικά γεγονότα για να μας κάνουν τον αδύναμο κρίκο της αλυσίδας. Και στην Ελλάδα κι εδώ. Είχαμε το παράδειγμα της Ελλάδας τουλάχιστον έπρεπε από αυτό και μόνο να προλάβουμε τα γεγονότα. Δεν τα προλάβαμε, τα αφήσαμε και εξελίσσονταν και μάλιστα με μια αφέλεια ότι εμάς η κρίση δε θα μας αγγίξει, ότι είμαστε αρκετά καλά, και δεν κινδυνεύουμε. Αυτή η επανάπαυση και η έλλειψη ρεαλιστικής μελέτης των φαινομένων, μας οδήγησε εδώ που μας οδήγησε τώρα. Με τις Τρόικες να θέλουν να εμπλακούν στην εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, οι οποίοι είναι και η μόνη μας ελπίδα. Πρέπει να αξιοποιήσουμε και τη Ρωσία που για τους δικούς της λόγους στέκεται ευνοϊκά. Χάνουν τη Συρία, έχουν κάθε λόγο να θέλουν να βρίσκονται εδώ. Όχι υπό τη μορφή των Βάσεων, αλλά υπό τη μορφή διευκολύνσεων. Αυτά τα βλέπουν και οι αντίπαλοί μας και σκέφτονται ότι μπορούμε να βρούμε διέξοδο και ως τώρα θα έπρεπε να είχαμε βρει. Αλλά ας σταματήσω ως εδώ, γιατί το θέμα είναι εν εξελίξει και μπορεί να κάνω ζημιά.
Σας μεταφέρω στην Ελλάδα. Το αδερφό σας κόμμα ΠΑΣΟΚ, από τη διακυβέρνηση της χώρας βρέθηκε σε μια θεαματική μειοψηφία και με αρκετά από τα στελέχη του να κατηγορούνται για οικονομικές ατασθαλίες. Πως το κρίνετε;
Καταδικάζω κάθε ατασθαλία. Κοιτάξτε, σας είπα ότι η κρίση είναι ευρύτερη. Δεν είναι ούτε Ελληνική ούτε Κυπριακή. Κι εγώ περιμένω έκρηξη. Είχαμε τους αγανακτισμένους πολίτες, όχι μόνο στην Ελλάδα, παντού. Και μάλιστα στα πρώτα βήματα, αν θυμάστε, έλεγαν “Είμαστε όλοι Έλληνες”. Αντελήφθησαν ότι το θέμα δεν είναι ελληνικό, είναι πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο και στάθηκαν αλληλέγγυοι προς τους Έλληνες. Βέβαια πολλοί από αυτούς που το έλεγαν ήταν όντως Έλληνες. Αυτό όμως το πίστευε η εργατική τάξη. Και τώρα εγώ λέω να το μετατρέψουμε, είμαστε όλοι εργαζόμενοι, δηλαδή, κινδυνεύει το κοινωνικό κράτος. Σκεφτείτε ότι ήρθε η Τρόικα εδώ και ζητούσε να κάνουμε €100 εκ. μειώσεις σε μισθούς-λέω ένα παράδειγμα- κι ότι πρέπει να είναι οριζόντιες οι αποκοπές. Γιατί; Δική σου δουλειά είναι, πως θα βρω τα €100 εκ. και από αυτόν που παίρνει €5000 θα κόψω 10% και αντίστοιχα από αυτόν που παίρνει €500; Εσένα έπρεπε να σε ενδιαφέρει πως διασφαλίζονται €100 εκ., όχι να μου επιβάλλεις πως. Έδειξαν βλακωδώς και τα ελατήρια και ποίοι κυβερνούν. Αυτό πως μπορεί να γίνει δεκτό πλέον; Μετά τη Γαλλική επανάσταση -θα πάμε πίσω από τη Γαλλική επανάσταση. Υποστήριζε τότε ότι νοικιάζουμε τάχα την εργατική μας δύναμη. Ήταν μια μορφή ελευθερίας. Για τις συνθήκες ήταν μεγάλη υπόθεση, για τότε που σταμάτησε η δουλοπαροικία. Κι αυτή η επανάσταση κινδυνεύει τώρα υπό άλλη μορφή. Νομίζω ότι έρχεται μια έκρηξη. Δεν είναι αναγκαστικά βίαιη, γιατί οι τέτοιου είδους εκρήξεις δεν είχαν πάντα τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Αλλά δε μπορεί να τους αφήσουν οι εργαζόμενοι όλων των αποχρώσεων να επιβάλλουν αυτό το σύστημα. Κι εκεί κατάλαβαν -αυτά τα είπα πάλι λίγο καιρό πριν και φάνηκα αιρετικός- ότι η πολυδιάσπαση της εργατικής τάξης, είναι το όπλο της εργοδοτικής. Δηλαδή αν έβλεπες ένα manager να παίρνει ένα-δύο εκατομμύρια το χρόνο ήταν εργατική τάξη; Αλλά, ήταν εργατική τάξη, ήταν εργαζόμενος, με την έννοια ότι είχε μισθό, δεν είχε μέσα παραγωγής. Αυτό είναι, που τώρα κατάλαβαν. Δηλαδή, μιλούν για τους τραπεζίτες. Είχαμε κρίση και έπαιρναν εφάπαξ ένα με δύο εκατομμύρια. Αυτά δεν μπορούν να γίνουν πλέον δεκτά. Η επανάσταση βράζει και θα έρθει. Τώρα πότε ακριβώς και πως, δε μπορώ να πω. Ή το πόσα θα πληρώσει η Ελλάδα ή, η Κύπρος… Αλλά όσα κι αν πληρώσουν, θα ξεπεραστεί τελικά.
Περιμένατε όμως, ότι το ΠΑΣΟΚ θα είχε αυτή τη πορεία;
Το ότι ο σοσιαλισμός είναι σε κρίση, είναι παγκόσμιο. Όταν είχαμε πλειοψηφία σοσιαλιστικών κυβερνήσεων στην Ευρώπη, πόσο δραματικές αλλαγές είχαμε; Απογοητεύσαμε. Δεν παραδώσαμε στους εργαζομένους, αυτά που υποσχεθήκαμε έστω γιατί υπήρχαν προδεσμεύσεις. Μιλάω για το σοσιαλιστικό κίνημα εν γένει. Γι αυτό εγώ μίλησα τότε, για την ανάγκη νέου σοσιαλιστικού μανιφέστου, του 21ου αιώνα. Είναι απαραίτητο να ξαναβρούμε τις ρίζες μας. Τι σημαίνει σοσιαλισμός; Σημαίνει αλληλεγγύη, νέα ανακατανομή του εθνικού εισοδήματος, σημαίνει ίσες ευκαιρίες, δε σημαίνει καλύτερη διαχείριση του καπιταλιστικού συστήματος. Δεν είναι αυτός ο ρόλος μας. Ο ρόλος μας είναι άλλος, η ριζοσπαστική αλλαγή των κοινωνικών δομών. Μέσα σε λογικά πλαίσια γιατί κι εμείς ωριμάζουμε από κάποιας πλευράς. Ξέρουμε ότι τα απόλυτα δεν υπάρχουν. Και γι αυτό τα μέσα παραγωγής, στα χέρια των παραγωγών αποδεικνύεται ότι δεν αποδίδουν πάντα, αυτά που θα θέλαμε να αποδώσουν. Αλλά αυτό δε σημαίνει ότι εγκαταλείπουμε την ιδέα. Τη διαφοροποιούμε. Αντί να λέμε ιδιοκτησία, μπορεί να λέμε έλεγχο. Μπορεί να υπάρξουν πολλοί τρόποι να φτιάξουμε το νέο σοσιαλιστικό κίνημα. Αλλά πρέπει να γίνει.
Πως γίνεται να υπάρξει σοσιαλιστική κυβέρνηση σε ένα καπιταλιστικό σύστημα, με δεδομένο ότι ο καπιταλισμός είναι μέσα στο DNA του ανθρώπου;
Στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο συνεργαζόταν το Συντηρητικό κόμμα με το Εργατικό. Ήταν μια ώρα κρίσης. Επομένως, δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή ιδεολογική προσέγγιση, υπάρχει προσέγγιση, Εθνικής Σωτηρίας. Είναι μια κρίση αξιών. Όλα είναι αξίες, ακόμη και το οικονομικό.
Κατά πόσο είστε ικανοποιημένος από τη μακρόχρονη πολιτική σας πορεία;
Αν με ρωτάτε αν έκανα λάθη, έκανα. Αδύνατο να είσαι δημόσιο πρόσωπο χωρίς λάθη. Όμως πάντα με αγνά ελατήρια. Λάθη τακτικής, όχι λάθη επί της ουσίας, όχι λάθη πολιτικής. Αν, η Κύπρος δεν ήταν στη κατάσταση που ήταν, αν θα επέλεγα να αφιερώσω όλη μου τη ζωή κατ’ αποκλειστικότητα στην πολιτική, ίσως να είχα δεύτερες σκέψεις. Δηλαδή, αν είχα γεννηθεί Ολλανδός ή Δανός, θα ήμουν πολιτικό πρόσωπο. Είπα πριν ότι θεωρώ την αποχή αισχρότητα, υπό την αρχαιοαθηναϊκή έννοια του αισχρότης. Θα ήμουν πάντοτε εν ενεργεία πολίτης. Ίσως όμως, θα είχα αφιερώσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου, σε άλλους τομείς. Αλλά, όταν η πατρίδα σου είναι αποικία –ξεκίνησα κάποτε από εδώ για να πάω στο Ντένβερ για να δουλέψω για τον καρκίνο, βλέπετε είχα αιρετικές απόψεις για την εποχή. Γύρισα πίσω. Έβλεπα τα παιδιά του λαού, απλοί άνθρωποι, να ανεβαίνουν τις αγχόνες τραγουδώντας -δεν είναι υπερβολές αυτά, τα είδαμε, τα ζήσαμε, τα ακούσαμε. Όταν έβλεπα έναν ολόκληρο λαό, απλούς ανθρώπους, χωρικούς, να τους σπάνε τα πιθάρια και με μια στωικότητα να τους κοιτάνε αφ’ υψηλού. Όταν έβλεπα απλές γυναίκες να μετατρέπονται, παραπάνω από Σπαρτιάτισσες, πως μπορούσα να απουσιάζω; Άρα υπό τις ίδιες συνθήκες θα είχα την ίδια εμπλοκή. Αν ήταν άλλες οι συνθήκες, δεν ξέρω. Για μένα ήταν αναπόφευκτη η εμπλοκή μου. Μπορεί η ηγεσία του ΑΚΕΛ να είχε άλλη θέση, αλλά σωρεία αριστερών ήταν στον αγώνα και μάλιστα μερικοί, είχαν και κρησφύγετα μέσα στα σπίτια τους. Δηλαδή, υπήρχε συμμετοχή όλου του λαού. Πως μπορείς να απουσιάζεις; Με τι πραότητα πνεύματος, θα μπορούσα να αντιμετωπίσω άλλα καθήκοντα; Οποιαδήποτε, είτε επιστημονικά, είτε καλλιτεχνικά. Νομίζω ότι θα ήταν εξωπραγματικό.
Κατά την περίοδο που είχατε θέσει υποψηφιότητα για Πρόεδρος της Βουλής, το ΑΚΕΛ δεν σας υποστήριξε; Πως αισθανθήκατε τότε;
Μας έβλεπε πάντα σαν εχθρό. Διότι η άποψη τους ήταν ότι ένα σοσιαλιστικό κίνημα, ψαρεύει από την ίδια λίμνη. Επομένως αντί να δουν ότι διευρύνεται το ιδεολογικό υπόστρωμα του Κυπριακού λαού, με το να έχουμε προοδευτικά κινήματα, διαφορετικών αποχρώσεων, μας είδαν ως αντιπαραθετική δύναμη, από την πρώτη στιγμή που πολιτευτήκαμε.
Δε σας απογοήτευσε αυτό σαν γεγονός;
Κοιτάξτε πως μπορεί να με απογοητεύσει κάτι που είναι δικαίωμά τους; Προσπάθησα να το αλλάξω. Ακόμα και συνεργαστήκαμε μαζί τους προσπαθώντας να δημιουργήσουμε μια μορφή σύμπλευσης. Ακόμα ψηφίσαμε και τον Χριστόφια Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Και πληρώσαμε.
ΒΙΚΥ ΣΑΡΤΖΗ
httpv://www.youtube.com/watch?v=PvUx7oyaGuo