Πώς φτάσαμε ως εδώ….
Μετά από πολλά χρόνια στασιμότητας στις διαπραγμάτευσης για το Κυπριακό έχουν αρχίσει και πάλι οι συνομιλίες για εξεύρεση της λύσης του κυπριακού προβλήματος.
Βλέπουμε όμως παράλληλα το εσωτερικό να παίρνει και πάλι φωτιά αρχίζοντας ξανά τα ίδια όσα ακούμε τα τελευταία 60 χρόνια με διαφωνίες και διαπληκτισμούς, μεταξύ των διαφόρων πολιτικών δυνάμεων με ποιο σημαντικό γεγονός μέχρι χθες έγκριτοι διεθνής συνταγματολόγοι όπως ο κ. Πολυβίου, αλλά και ο κ. Κρόφορτ, να λένε ότι η “Συμφωνία που επετεύχθητε είναι πολύ καλύτερη από εκείνην του Μακαρίου Ντενκτάς το 1977..”, και από την άλλη πλευρά ο νεοεκλεγέντας πρόεδρος του ΔΗΚΟ Νικόλας Παπαδόπουλος να διαφωνεί λέγοντας φραστικά “Είναι το χειρότερο που πέρασε από την Κύπρο..” , με αποτέλεσμα να φαίνεται σύντομα η έξοδος του ΔΗΚΟ από την συγκυβέρνηση με τον Νίκο Αναστασιάδη.
Το κάρμα μας όμως, μας επιβάλει να κάνουμε μιαν αναδρομή σε κάπια σημαντικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν όλα αυτά τα χρόνια στην Κύπρο, βλέποντας τους βασικούς λόγους που φτάσαμε ως εδώ. Για αυτό το λόγο θα προσπαθήσω να φωτογραφήσω ποιο κάτω τις ποιος σημαντικές πολιτικές στιγμές της Ιστορίας μας από το 1950 και εντεύθεν..
1. Το 1950 σε συνάντηση του Γεώργιο Παπανδρέου ( ως Υπουργός Εσωτερικών) με τον τότε δήμαρχο Λευκωσίας και πριν την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα, ο δεύτερος ανέφερε στον δήμαρχο Λευκωσίας ότι η Ελλάδα διστάζει να αντιπαρατεθεί με την Αγγλία λόγω της βοήθειας που αυτή είχε προσφέρει στα κυβερνητικά στρατεύματα εναντίον των κομμουνιστών από την απελευθέρωση και μετά. Χαρακτηριστική είναι η φράση, την οποία φέρεται να είπε ο Γεώργιος Παπανδρέου «Η Ελλάς αναπνέει με δύο πνεύμονας, τον μεν αγγλικόν, τον δε αμερικανικόν, και δι’ αυτό δεν ημπορεί να πάθει ασφυξία λόγω του Κυπριακού».
Σχόλιο: Η ποιο πάνω αναφορά του Γεώργιο Παπανδρέου λέει ξεκάθαρα ότι Ελλάδα έχει πολύ καλές σχέσεις με την Αγγλία και την Αμερική, κάτι που νομίζω εδώ στην Κύπρο κανένας πρόεδρος η πολιτικός δεν έλαβε ποτέ σοβαρά υπόψη, και αντιθέτως μέχρι και σήμερα για εμάς οι Άγγλοι και οι Αμερικανοί πλασάρονται από τα διάφορα πολιτικά κόμματα ως οι μεγαλύτεροι εχθροί μας, μη λαμβάνοντας υπόψη την σημαντική συνεργασία που είχε η Ελλάδα με τις δύο αυτές χώρες.
2. Σαν σήμερα, 12 Φεβρουάριο 1959 υπεγράφησαν μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας, Ελλάδας, Τουρκίας, Ελληνοκυπριακής και Τουρκοκυπριακής πλευράς οι Συνθήκες Ζυρίχης-Λονδίνου, με τις οποίες ιδρυόταν ανεξάρτητο κράτος, η Κυπριακή Δημοκρατία. Η ανεξαρτησία της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν ανταποκρινόταν στα αιτήματα καμιάς από τις δύο πλευρές και υποσκαπτόταν.
2.1. Οι ΗΠΑ έβλεπαν με καχυποψία ένα νέο ανεξάρτητο κράτος στην Ανατολική Μεσόγειο, που έφευγε από την κυριαρχία μιας χώρας του ΝΑΤΟ και μπορούσε να προσχωρήσει στο Κίνημα των Αδεσμεύτων ή ακόμα και στη σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης.
2.2. Το πολίτευμα που προέβλεπαν οι Συνθήκες Ζυρίχης-Λονδίνου στηριζόταν στη δυαδική αρχή, δηλαδή στη συνεργασία μεταξύ των δύο κοινοτήτων, τις οποίες διαχώριζε το Σύνταγμα με βάση την καταγωγή, τη γλώσσα, την πολιτιστική ταυτότητα ή τη θρησκεία.
2.3. Σύμφωνα με το Σύνταγμα, ο Πρόεδρος θα ήταν Ελληνοκύπριος, ενώ ο Αντιπρόεδρος Τουρκοκύπριος, με καθένα από τους δυο να έχει δικαιώματα αρνησικυρίας (βέτο) στις αποφάσεις των πολιτειακών οργάνων.
2.4. Πρώτος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας εξελέγη ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος και αντιπρόεδρος ο Φαζίλ Κιουτσούκ, ηγέτης της τουρκοκυπριακής κοινότητας.
2.5. Το Υπουργικό Συμβούλιο και η Βουλή των Αντιπροσώπων επίσης απαρτίζονταν από μέλη και των δύο κοινοτήτων με αναλογία 7 προς 3. Αντίστοιχη αναλογία έπρεπε να εφαρμοστεί και στη στελέχωση της Δημόσιας Διοίκησης.
2.6. Εκείνο που δεν προέβλεπε ουσιαστικά το Σύνταγμα ήταν η επίλυση διαφωνιών ανάμεσα στις δύο κοινότητες και η δυνατότητα αναθεώρησής του.
2.7. Συνολικά, το Σύνταγμα λειτούργησε διχαστικά καθώς εμφάνιζε σε όλες τις περιπτώσεις δύο χωριστούς φορείς κρατικής εξουσίας που αισθάνονταν υπόλογοι στις οικείες εθνικές κοινότητές τους και ποτέ ένα ενιαίο κράτος υπόλογο στο σύνολο του κυπριακού λαού.
2.8. Στην εξωτερική πολιτική, ο Μακάριος προωθούσε τις σχέσεις της Κύπρου με τις αδέσμευτες χώρες και συμμετείχε τον Αύγουστο του 1961 στη Σύνοδο των Αδεσμεύτων Χωρών στο Βελιγράδι.
2.9. Τρία χρόνια μετά την ανεξαρτησία δεν είχε επιτευχθεί η προβλεπόμενη αναλογία και στο Συνταγματικό Δικαστήριο της Κύπρου και εκκρεμούσαν προσφυγές.
2.10. Στα δημόσια οικονομικά, οι νόμοι έπρεπε να εγκριθούν με χωριστές πλειοψηφίες από τους βουλευτές των δύο κοινοτήτων, οι Τουρκοκύπριοι βουλευτές αρνούνταν οποιαδήποτε συνεργασία για τη θέσπιση μόνιμου φορολογικού καθεστώτος.
Αντιπρότειναν προσωρινούς νόμους βραχύχρονης ισχύος, ώστε να διατηρήσουν τη διαπραγματευτική τους δύναμη επί άλλων ζητημάτων στο νέο κράτος αφήνοντας σε εκκρεμότητα το φορολογικό ζήτημα. Ο Μακάριος καλούσε τις φοροεισπρακτικές υπηρεσίες να συλλέγουν τους φόρους ανεξάρτητα από την έγκριση του σχετικού νόμου ενώ ο Ντενκτάς καλούσε, αντίθετα, τους Τουρκοκυπρίους να μην πληρώνουν οποιοδήποτε φόρο στις αρχές της Δημοκρατίας.
Σχόλιο: Αποτέλεσμα όλων των προαναφερθέντων διαφωνιών ήταν τελικά να μην λειτουργούν κρίσιμοι τομείς κρατικής ευθύνης και κατ’ επέκταση το κράτος και το πολίτευμα, και οι δύο πλευρές άρχισαν και πάλει να οχυρώνονται σε νέες περιπέτειες.
3. Συνταγματική Κρίση – Τα Δεκατρία Σημεία
Στα τέλη του 1963 ξέσπασε κρίση. Στις 30 Νοεμβρίου 1963 ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος πρότεινε τροποποιήσεις στο Σύνταγμα τα «Δεκατρία Σημεία», που αφορούσαν στη διανομή των εξουσιών ανάμεσα στην ελληνοκυπριακή και τουρκοκυπριακή κοινότητα και θα το καθιστούσαν, κατά την ελληνοκυπριακή άποψη, πιο λειτουργικό και αποτελεσματικό. Οι τροποποιήσεις, μεταξύ άλλων, αφαιρούσαν το δικαίωμα βέτο από τον Ελληνοκύπριο πρόεδρο και τον Τουρκοκύπριο αντιπρόεδρο και άλλαζαν το σύστημα των χωριστών πλειοψηφιών, περιορίζοντας τα υπέρ-προνόμια της τουρκοκυπριακής κοινότητας σε εξασφαλισμένα δικαιώματα μειονότητας. Η τουρκοκυπριακή κοινότητα θεώρησε αυτές τις προτάσεις ως προσπάθεια αλλαγής της Συνθήκης Ζυρίχης-Λονδίνου και περιορισμού των δικαιωμάτων της. Στις 17 Ιουνίου 1963, είχε πέσει στην Ελλάδα η Κυβέρνηση Καραμανλή, η οποία είχε εκφράσει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο την αντίθεσή της σε αλλαγή των Διεθνών Συμφωνιών για την Κύπρο ήδη από τον Απρίλιο του 1963.
Η Τουρκία και Ελλάδα ενεπλάκησαν ενεργά στη διαμάχη, η μεν πρώτη με την διενέργεια βομβαρδισμών (η προγραμματιζόμενη εισβολή απετράπη έπειτα από επέμβαση του αμερικανικού παράγοντα λόγω της ανοιχτής στήριξης της ΕΣΣΔ προς τον Μακάριο),
Σχόλιο: Διαφαίνεται από τα ποιο πάνω ότι τα προβλήματα και οι διαφωνίες ήταν πολλές. Παράλληλα το ποιο σοβαρό από όλα
3.1. Η διαφωνία μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου ήταν πολύ σοβαρή, όχι μόνο ως προς τους χειρισμούς αλλά και ως προς την εξωτερική πολιτική των δύο χωρών αλλά και της κάθε μιας διαφορετικά , κάτι το οποίο κατά την γνώμη μου οι πολιτικοί μας είχαν αποκρύψει όλα αυτά τα χρόνια.
3.2. Η Ελλάδα είχε ξεκαθαρίσει στην Ελληνοκυπριακή πλευρά ότι δεν θέλει να δημιουργήσει κανένα πρόβλημα στις σχέσεις της με την Αγγλία και την Αμερική
3.3. Στην εξωτερική πολιτική, η Ελληνοκυπριακή κυβέρνηση προωθούσε τις σχέσεις της Κύπρου με τις αδέσμευτες χώρες και συμμετείχε τον Αύγουστο του 1961 στη Σύνοδο των Αδεσμεύτων Χωρών στο Βελιγράδι, κάτι που ήταν σε πλήρη αντίθεση με την Ελληνική εξωτερική πολιτική.
3.4 Στην εξωτερική πολιτική η Ελληνοκυπριακή κυβέρνηση προσέγγισε το Κίνημα των Αδεσμεύτων, την Ε.Σ.Σ.Δ. και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, υπολογίζοντας στην αντίδραση των τελευταίων σε μια τουρκική εισβολή. Πρόθεσή ήταν να παρουσιαστή η Κύπρος ως μια ανεξάρτητη χώρα και να επισείσει το κίνδυνο γεωγραφικής επέκτασης του ΝΑΤΟ σε περίπτωση τουρκικής εισβολής.
Η Ε.Σ.Σ.Δ. στην αρχή τάχθηκε με το μέρος της Ελληνοκυπριακής κυβέρνησης, θέλοντας να αποτρέψει την είσοδο της Κύπρου στο ΝΑΤΟ, αργότερα όμως αναγνώρισε ότι οι καλές σχέσεις με την Τουρκία λόγω των Στενών του Βοσπόρου ήταν προτιμότερες.
4. Σχέδιο Άτσεσον:
Το 1964, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Λύντον Τζόνσον αναθέτει στον πρώην Υπουργό Εξωτερικών Ντην Άτσεσον να μεσολαβήσει για την εξεύρεση λύσης. Ο Άτσεσον καταστρώνει δύο σχέδια, τα οποία όμως τελικά απορρίπτονται από τα εμπλεκόμενα μέρη. Βάση και των δύο σχεδίων ήταν η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα έναντι ανταλλαγμάτων προς την Τουρκία. Το πρώτο σχέδιο προέβλεπε παραχώρηση στην Τουρκία της χερσονήσου της Καρπασίας για τη δημιουργία κυρίαρχης στρατιωτικής βάσης. Με τον τρόπο αυτόν εξασφαλιζόταν ότι δε θα χρησιμοποιηθεί η Κύπρος ως εφαλτήριο για επίθεση εναντίον της από τους Έλληνες. Παράλληλα θα παραχωρούνταν προνόμια αυτοδιοίκησης σε ορισμένες περιοχές στους Τουρκοκύπριους.
4.1 Το σχέδιο αυτό απέρριψε η Ελληνοκυπριακή κυβέρνηση, θεωρώντας το διχοτόμηση και εμμένοντας στην άνευ όρων Ένωση, ενώ ο Γεώργιος Παπανδρέου ήταν πρόθυμος να το συζητήσει.
4.2 Το δεύτερο σχέδιο προέβλεπε απλή εκμίσθωση της Καρπασίας στην Τουρκία και παραχώρηση του Καστελλόριζου από την Ελλάδα στην Τουρκία. Και αυτό το σχέδιο το απέρριψε η Ελληνοκυπριακή κυβέρνηση, ενώ στη συνέχεια το απέρριψε και η Τουρκία, η οποία συζητούσε μόνο παραχώρηση κυρίαρχης βάσης ως αντάλλαγμα.
4.3 Το Σχέδιο Άτσεσον έμεινε έτσι στην ιστορία για άλλους ως μεγάλη χαμένη ευκαιρία για το Κυπριακό, ενώ για άλλους ως πρώτη αποτυχημένη απόπειρα διχοτόμησης της Κύπρου.
5. Σχέσεις Αθήνας-Λευκωσίας
5.1 Οι σχέσεις Αθήνας-Λευκωσίας δεν ήταν οι καλύτερες δυνατές. Οι Ελληνοκύπριοι θεωρούσαν τις Συνθήκες Λονδίνου-Ζυρίχης προδοσία από τη μεριά της Αθήνας του αγώνα για Ένωση, στάση που καταλόγιζε ως το τέλος της ζωής του ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στον ίδιο τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο.
5.2 Η απουσία αντίδρασης στους τουρκικούς βομβαρδισμούς του Αυγούστου του 1964 απογοήτευσε εκ νέου την Κυπριακή Κυβέρνηση. Από την άλλη η Ελληνική Κυβέρνηση είχε καταστήσει από την αρχή σαφές, ότι δεν επιθυμούσε σύρραξη με την Τουρκία και ότι στη χάραξη της πολιτικής της όφειλε να λάβει υπ’ όψιν και τους ελληνικούς πληθυσμούς στην Τουρκία.
5.3 Στη διατάραξη των σχέσεων συντελούσε και η αντίληψη της Αθήνας, η οποία ήθελε να έχει το πάνω χέρι στις διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό, πράγμα που ο Μακάριος δεν ήταν διατεθειμένος να δεχθεί.
5.4 Η ανακοίνωση των «Δεκατριών Σημείων» από την Κυπριακή Κυβέρνηση του Αρχιεπισκόπου Μακάριου στάθηκαν η αιτία για τις ενδοκοινοτικές ταραχές της Ελληνικής Κυβέρνησης, η οποία όχι μόνο δε θα είχε συμφωνήσει σε κάτι τέτοιο, αλλά και είχε προειδοποιήσει τον Μακάριο, ότι σε περίπτωση μονομερούς καταγγελίας των Συνθηκών, θα διαχώριζε δημόσια τη θέση της.
5.5 Ο τότε πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου έστειλε εμπιστευτικό σημείωμα στον Μακάριο με την περίφημη φράση «Μακαριώτατε, άλλα συμφωνούμεν και άλλα πράττετε». Ανησυχία στην Αθήνα δημιουργούσε επίσης η προσέγγιση Μακάριου-Ε.Σ.Σ.Δ., καθώς και η απήχηση του αριστερού ΑΚΕΛ.
Η πρόθεση μου για αναφορά σε όλα τα ποιο πάνω δημιουργήθηκε αποκλειστικά για να μπορέσουμε να καταλάβουμε γιατί σήμερα 60 χρόνια μετά κάποιες πολιτικές δυνάμεις θέλουν την ΔΔΟ, ως λύση του Κυπριακού προβλήματος, και κάποιοι άλλοι δεν θέλουν ουσιαστικά σχεδόν καμία σχέση με την άλλη πλευρά. Πιστεύω ότι τα όσα συνέβησαν όλα αυτά τα χρόνια είχαν συμβεί διότι και η δική μας πλευρά σε αρκετές περιπτώσεις έκανε λανθασμένες εκτίμησης τόσο στην εσωτερική αλλά και στην εξωτερική πολιτική.
Σήμερα τα πράγματα αλλάζουν. Φαίνεται για πρώτη φορά στην Ιστορία της Κύπρου ότι οι συγκυρία της εμφάνισης μεγάλων ποσοτήτων φυσικού αερίου στην δική μας πλευρά, μπορούν να βοηθήσουν πραγματικά στην επίλυση του πολιτικού μας προβλήματος, φτάνει η δική μας πλευρά να μην επαναλάβει τα λάθη του παρελθόντος ..
Πασχάλης Θεοφάνους (MSc RE)
